Argos
Nederland en de Bom
In New York ging vorige week de conferentie van start ter verlenging van het Non Proliferatie Verdrag (NPV), het verdrag dat de verspreiding van kernwapens moet voorkomen. Dertig jaar geleden, bij de totstandkoming van het NPV, speelde Nederland achter de schermen een actieve rol, vooral om de Duitse nucleaire ambities te dwarsbomen. Nu lijkt Nederland zich veel passiever op te stellen.
Argos over de gevaren van een zelfstandige Europese kernmacht in heden en verleden, over de gebrekkige controle op de naleving van het NPV. En over de vraag of alle kerncentrales dicht moeten om verdere verspreiding van kernwapens te voorkomen.
-----------
Inleidende teksten en aantekeningen:
In New York ging vorige week de conferentie van start om het Non Proliferatie Verdrag, het NPV, te verlengen. Dit verdrag moet de verspreiding van kernwapens in de wereld tegengaan. Het Non-Proliferatie Verdrag is in 1970 van kracht geworden maar loopt nu, 25 jaar later, af. In New York onderhandelen op dit moment de ruim 170 landen die het NPV hebben ondertekend.
Argos gaat vandaag over de gebrekkige controle op het Non Proliferatie Verdrag. Over de vraag of alle kerncentrales dicht moeten om verdere verspreiding van kernwapens te voorkomen. En over de gevaren van een zelfstandige Europese kernmacht.
In de studio praten we daarover met Tweede Kamerlid Jan Hoekema van D'66. Tot vorig jaar was Hoekema ambtenaar op het ministerie van buitenlandse zaken, gespecialiseerd in het Non-proliferatie Verdrag. En ook praten we met Huub Jaspers, project-coördinatie Non Proliferatie bij het Transnational Institute, een instituut in Amsterdam dat zich bezig houdt met veiligheidsvraagstukken.
Op dit moment zijn er in de wereld vijf landen die officieel kernwapens bezitten. Dat zijn Amerika, Rusland, China, Engeland en Frankrijk. Op de conferentie in New York zijn die vijf landen samen met de landen van de Europese Unie voorstander van een onbeperkte verlenging van het Non Proliferatie Verdrag. Maar een groot aantal derde wereldlanden is het daar niet mee is. Huub Jaspers van TNI...waarom eigenlijk niet.
E: In het verdrag is afgesproken dat een onafhankelijke instantie toeziet op de naleving van het verdrag. Dat is de IAEA, het Internationale Atoom Energie Agentschap in Wenen.
De IAEA deed altijd heel geheimzinnig over zijn controle-activiteiten. Pas eind jaren '80 lekte voor het eerst een rapport van de IAEA uit over die controles. De conclusies zijn onthutsend, zei Kamerlid Kees Zijlstra tijdens een Kamerdebat in november 1988. Zijlstra was toen kernenergie-woordvoerder van de PvdA-fractie in de Tweede Kamer.
PvdA- Kamerlid kees Zijlstra over het Internationale Atoombureau het IAEA, dat de naleving moet controleren van het NPV, het verdrag dat de verdere Verspreiding van kernwapens moet voorkomen. Het is 30 november 1988. Op de agenda het alarmerende rapport dat een speciale onderzoekscie. van het Europarlement over dat Transnuklear heeft uit gebracht.)
Tekst
PvdA-Kamerlid Kees Zijlstra in 1988. Toen was dus al duidelijk dat de controles van het Internationaal Atoomenergie Agentschap zo lek waren als een mandje.
Jaap Rodenburg, kernenergiedeskundige van Greenpeace, vindt dat er nu, meer dan zes jaar later, nog niets aan die controle is verbeterd.
E: Meneer Hoekema, Van Mierlo gepleit voor meer controle, Maar hoe dan? Gaat Nl meer geld geven?
G: Op conferentie lijkt vooral tegenstelling tussen noord en zuid; het schrikbeeld van enge derde wereldregiems die een atoombom willen. Waarom discussie niet veel dichter bij huis gevoerd?
Maar in West-Europa ligt toch ook groot probleem
Bijv. Engeland en Frankrijk kernmacht, maar hun kernarsenaal blijft steeds buiten de discussie.
Op nieuw laait op dit moment de de discussie op over een zelfstandige Europese kernmacht.
G: dertig jaar geleden, tijdens de onderhandelingen over de totstandkoming van het NPV, was die Europese kernmacht, zeker achter de schermen een heel belangrijk punt.
Laten we eens gaan luisteren naar een citaat van Max van der Stoel uit februari 1968 in de Tweede Kamer. Hij was op dat moment Kamerlid voor de PvdA ,maar was in 1965 en 66 staatssecretaris van BuZa geweest en in die hoedanigheid nauw betrokken bij de onderhandelingen over het NPV. Van der Stoel maakte zich vreselijk kwaad over hevig op over de Duitse "agitatie', zoals hij het noemde, bij de onderhandelingen. Een constante guerrilla, aldus Van der Stoel
BRD en Italië wierpen voortdurend problemen op. Zij wilden dolgraag de mogelijkheid openhouden. Zo wilden ze zeggingsmacht krijgen over een Daarom waren ze eigen Europese kernmacht, waarin Frankrijk en Engeland hun kernwapens met andere Europese landen zouden delen.
Burgers vertelt voor het eerst wat zich achter de schermen afspeelde en welke actieve rol Nederland speelde om de Duitse nucleaire ambities te dwarsbomen
Want de problemen lagen vooral in West-Europa in tijd moeilijkheden opgeworpen door vooral de Bondsrepubliek Duitsland en in mindere mate Italië.
Achtergrond van de problemen die werden opgeworpen werden naar buiten toe niet uitgesproken. Maar wel duidelijk.
Laten we eerst luisteren naar een reportage uit 1988 over het Duitse stadje Hanau. Argos-verslaggever Gerard Legebeke bracht toen samen met Huub Jaspers, die hier nu aan tafel zit, een bezoek aan Hanau, dat 30 kilometer ten oosten van Frankfurt ligt. In het stadsdeel Hanau-Wolfgang ligt daar een compleet atoomdorp. Er zijn een vijftal nucleaire firma's gevestigd, die zich hebben toegelegd op de productie van allerlei soorten brandstofstaven voor kerncentrales.
We zitten in de auto bij Elmar Dietz. Dietz is lid van de Hanause gemeenteraad en actief in de Initiativgruppe Umweltschutz Hanau, de plaatselijke milieuactiegroep. We rijden de Privatparkplatz van de atoomfirma's op.
tekst
Dus, de West-Duitse regering steekt honderden miljoenen in de dure en gevaarlijke plutoniumverwerking in Hanau om technologisch bij te blijven. Een militair plutoniumprogramma is voor de Bondsrepubliek verboden, via de civiele weg wil men volgens Dietz ook de militaire optie openhouden. Voor de opbouw van een kernmacht is het bezit van plutonium de belangrijkste voorwaarde en in Hanau ligt de grootste plutoniumvoorraad van alle niet-kernwapenstaten in de hele wereld.
Professor Radkau is hoogleraar nieuwe geschiedenis aan de universiteit van Bielefeld. Zijn onderzoek over 'Aufstieg und Krise der detsche Atomwirtschaft' geldt als standaardwerk over de Duitse atoompolitiek. Hij kreeg als eerste toegang tot de geheime archieven van het ministerie van Atoomzaken. In het weekblad 'Der Spiegel' schreef Radkau dat het streven om over grote hoeveelheden plutonium te beschikken als een rode draad door de geschiedenis van de West-Duitse atoompolitiek loopt. Wat bedoelt hij daarmee?
Plutonium, niet om meteen bommen te gaan bouwen, maar wel om de bondgenoten onder druk te kunnen zetten.
Wat vindt hij ervan dat Van Mierlo zich hard heeft gemaakt voor extra controlemogelijkheden door de IAEA
Vraag, zou Nederland niet initiatief kunnen nemen met andere gelijkgestemde landen, zoals Zweden en Ierland?
Op 8 december 1953 stelde president Eisenhower de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties voor de oprichting van de International Atomic Energy Agency.
Voorstel werd een succes. Sovjet-Unie stemde er mee in . De IAEA werd echter pas in 1957 in Wenen geopend, waar ook de zetel werd gevestigd.
We onderbreken deze uitzending even voor verkeersinformatie. In Driebergen zit .......
U luistert naar Radio 1, VPRO-vrijdag, het programma Argos. Vandaag over de conferentie in New York over de verlenging van het Non Proliferatie Verdrag, het verdrag dat de verspreiding van kernwapens moet voorkomen en de rol van Nederland daarbij.
We praten daarover met D'66 kamerlid Jan Hoekema, voormalig ambtenaar op ministerie van buitenlandse zaken en met Huub Jaspers, van het Trans National institute in Amsterdam, een onderzoeksinstituut op het terrein van veiligheidsvraagstukken.
Op die conferentie in New York lijkt de discussie vooral te gaan over hoe je kan voorkomen dat allerlei duistere regimes in de Derde Wereld atoomwapens kunnen ontwikkelen. Vreemd genoeg wordt er wel naar de Derde Wereld gekeken maar niet naar de situatie in West-Europa. Want ook daar liggen grote problemen, bijvoorbeeld door de eigen kernwapenarsenalen van Engeland en Frankrijk.
Ook laait de laatste tijd een oude discussie weer op, namelijk over de mogelijkheid van een zelfstandige Europese kernmacht. Wat moet je daaronder verstaan Huub Jaspers.