Argos
Turks-Koerdische dienstplichtigen
Nederland heeft het uitzetten van Koerden naar Turkije tijdelijk gestaakt na de dood van Suleyman Aksoy. Aksoy was naar Nederland gevlucht om aan de Turkse dienstplicht te ontkomen. Op 28 april werd hij naar Turkije teruggestuurd en moest hij alsnog het leger in. Daar kwam hij in juni om het leven. Zelfmoord, zeggen de Turkse autoriteiten. Vermoord, zeggen zijn familieleden. Het Nederlandse ministerie van Buitenlandse Zaken onderzoekt de doodsoorzaak van Aksoy. Zijn dood staat niet op zichzelf. Meer Turks-Koerdische dienstplichtigen, die in Nederland tevergeefs hebben geprobeerd asiel te krijgen, zijn daarna in het Turkse leger door 'zelfmoord' om het leven gekomen. Argos over de dubieuze zelfmoorden onder Turks-Koerdische dienstplichtigen. Worden die andere zaken ook door de regering onderzocht? Waarom verleende Nederland Aksoy en andere ontduikers van de dienstplicht geen politiek asiel? En waarom worden de uitzettingen nu pas opgeschort?
Reactie Mohammed Rabbae
Over de net uitgezonden reportage vragen we de reactie van de Tweede Kamerlid Mohammed Rabbae van Groen Links.
--------
Argos over de dubieuze zelfmoorden onder uitgezette Koerdische dienstweigeraars die na hun terugkeer in Turkije zijn overleden. Dit naar aanleiding van de dood van Suleyman Aksoy in 1999, die voor staatssecretaris Cohen van Justitie aanleiding was de uitzettingen van Koerden stop te zetten. Suleyman kwam onder dubieuze omstandigheden om het leven tijdens zijn dienstplicht. Hij was als dienstweigeraar naar Nederland gevlucht en na afwijzing van zijn asielverzoek begin mei 1999 uitgezet naar Turkije. Daar werd hij bij aankomst op het vliegveld opgepakt en gedwongen zijn militaire dienstplicht te vervullen. Twee maanden later was hij dood. De Turkse autoriteiten meenden dat hij zelfmoord had gepleegd. Argos heeft redenen om aan te nemen dat dit niet het geval is, en onderzoekt de zelfmoordgevallen van nog drie andere overleden Koerdische dienstplichtigen, de 23-jarige Cemil Yildrim, Savas Cicek en Mikail Ataman.
De reportage bevat vraaggesprekken hierover met:
- vreemdelingenadvocate Gerda Later, die de belangen van Aksoy behartigde;
- Guido van Leemput, medewerker bij het Studiecentrum Turkije in Amsterdam (telefonisch);
- Martin van Bruinessen, hoogleraar Turkse talen en cultuur aan de Universiteit van Utrecht (telefonisch);
- Ilhan Coskun, vriend van de overleden asielzoeker Savas Cicek;
- Memet Ataman, oud-gemeenteraadslid PvdA in Helmond en broer van Mikael Ataman, een Koerd die tijdens zijn dienstplicht onder dubieuze omstandigheden overleed.
De verslaggeefster brengt samen met advocate Gerda Later een bezoek aan de Willem II kazerne in Tilburg, waar Later enkele van haar Koerdische cliënten opzoekt.
Bevat verder een voorgelezen citaat uit het vonnis in de zaak Suleyman Aksoy, een voorgelezen citaat uit een aanbeveling van Amnesty International aan de Duitse regering en een citaat uit een rapport van de Vluchtelingenraad van de deelstaat Nedersaksen over de situatie van Koerdische dienstplichtigen.
Aansluitend een vraaggesprek met Kamerlid Rabbae van GroenLinks over de handelswijze van de Nederlandse regering met betrekking tot Koerdische asielzoekers.
-----
Inleiding Argos:
De Turkse Koerd Mehmet Ataman uit Helmond weet het zeker. Zijn broer Mikail Ataman, is in januari 1998 vermoord tijdens het vervullen van zijn dienstplicht in het Turkse leger. Ook al zeggen de Turkse autoriteiten dat het zelfmoord was.
De omstreden dood van Mikail Ataman staat niet op zich. Meer jonge Koerden kwamen op dubieuze wijze om het leven tijdens het wacht lopen op het kazerneterrein.
Een aantal van hen nadat ze vergeefs geprobeerd hadden de dienstplicht te ontvluchten en asiel aan te vragen in Nederland. Volgens Nederland is een dienstweigering geen reden om iemand asiel te verlenen. Tot begin augustus werden deze Turkse Koerden teruggestuurd naar Turkije. De dood van Suleyman Aksoy bracht daar verandering in. Suleyman Aksoy kwam twee maanden nadat hij door Nederland was teruggestuurd om. Alweer een geval van zelfmoord, zeggen de Turkse autoriteiten. Maar de aanwijzingen dat de man vermoord is zijn zo sterk, dat het Nederlandse ministerie van Buitenlandse Zaken besloot onderzoek te doen naar de doodsoorzaak. En het onderzoek naar de dood van Suleyman Aksoy was nog niet begonnen, of een tweede Koerd die Nederland was uitgezet, stierf binnen de muren van een Turkse kazerne.
Argos buigt zich vandaag over de dubieuze zelfmoorden onder Turks-Koerdische dienstplichtigen. Hoe geïnteresseerd is de Nederlandse regering in het lot van Turks-Koerdische dienstplichtigen? Waarom verleende Nederland Aksoy en andere ontduikers van de dienstplicht geen politiek asiel? En waarom worden de uitzettingen nu pas opgeschort?
Inleidende teksten, misschien niet volledig:
Tekst 1
De Haagse vreemdelingenadvocate Gerda Later wordt fel als zij het lot van de 24-jarige Turkse Koerd Suleyman Aksoy beschrijft. Aksoy kwam in juli in Turkije om het leven tijdens de vervulling van zijn dienstplicht. Zelfmoord, zeggen de Turkse autoriteiten. Vermoord, zeggen zijn familieleden. De Nederlandse regering zit met de dood van Aksoy in haar maag. Want Aksoy had eerder asiel aangevraagd in Nederland juíst om aan de Turkse dienstplicht te ontkomen. Maar Nederland stuurde Aksoy terug naar Turkije.
Het uitzetten van Koerden is voorlopig gestaakt. In afwachting van de uitkomst van een onderzoek naar de dood van Aksoy. Maar waarom nu pas? Had Nederland niet al eerder signalen gekregen dat Koerden die de dienstplicht ontduiken, in Turkije ernstig gevaar lopen? En staat het geval van Aksoy op zichzelf?
Tekst 2
De VPRO mag buiten wachten. Het is 14 mei. In de Willem II-gevangenis in Tilburg heeft een groep Turkse Koerden net een hongerstaking beëindigd die ruim drie weken heeft geduurd. Met hun hongerstaking wilden de Koerden hun uitzetting voorkomen. Tevergeefs. Drie Koerden zijn nog tijdens de hongerstaking op het vliegtuig naar Turkije gezet. Advocate Gerda Later bezoekt op 14 mei vijf cliënten, die met angst en beven wachten op het moment dat ook zij worden uitgezet.
Tekst 3
De Koerd waar advocate Gerda Later het in dit fragment uit mei over heeft, die anderhalve week daarvoor is uitgezet, is: Suleyman Aksoy, de Koerdische dienstweigeraar die nu in Turkije om het leven blijkt te zijn gekomen. Afgelopen woensdag zette advocate Later nog eens op een rijtje wat Aksoy heeft meegemaakt, nadat hij in oktober naar Nederland kwam.
Tekst 4
Advocate Later vertelt wat er met Suleyman Aksoy gebeurde, toen hij na deze uitspraak van de rechter werd teruggestuurd naar Turkije.
Tekst 5
Ook de Nederlandse regering twijfelt aan de officiële lezing van de Turkse autoriteiten over de dood van Aksoy. Daarom schortte staatssecretaris Cohen van Justitie begin deze maand het uitzetten van Koerden op. Het ministerie van Buitenlandse Zaken onderzoekt op dit moment op verzoek van Justitie de doodsoorzaak.
Tekst 6
Amnesty gaf deze aanbeveling aan de Duitse regering, kort nadat leider Öcalan van de Koerdische verzetsbeweging PKK door Turkije was opgepakt. De situatie voor Koerden in Turkije is daardoor nog moeilijker geworden, aldus Amnesty. Duitsland herbergt een grote Koerdische gemeenschap en is daarom een van de landen waar Koerdische vluchtelingen uit Turkije een toevluchtsoord zoeken. Onder die vluchtelingen zijn een groot aantal jonge mannen die geen dienst willen doen in het Turkse leger. Zij willen niet worden ingezet in de strijd tegen hun eigen Koerdische volk.
Maar hun beweegredenen vinden geen gehoor in West-Europa. Zo stelt het Nederlandse ministerie van Buitenlandse Zaken in zijn ambtsbericht over Turkije dat de kans uiterst klein is dat Koerden in het Turkse leger worden ingezet in de Koerdische gebieden in Oost-Turkije. Guido van Leemput van het Studiecentrum Turkije in Amsterdam bestrijdt dat.
Tekst 7
Het verhaal van onderzoeker Guido van Leemput wordt bevestigd door Martin van Bruinesse, hoogleraar Turkse talen en cultuur aan de universiteit van Utrecht. Ook volgens hem is het onzin dat Koerdische dienstplichtigen niet worden ingezet in de strijd tegen de Koerden.
Tekst 8
Inmiddels ligt er een tweede moeilijke klus voor Buitenlandse Zaken: opnieuw heeft een Turkse Koerd, Savas Cicek, tijdens het vervullen van zijn dienstplicht in het Turkse leger de dood gevonden. Ook hij had eerder zijn heil gezocht in Nederland om aan de dienstplicht te ontkomen. Ook zijn asielverzoek werd afgewezen en na een tijdlang illegaal te hebben rondgezworven besloot hij ten einde raad maar naar Turkije terug te keren. Cicek’s vriend Ilhan, die in 1997 met hem een kamer deelde in een asielzoekerscentrum, kwam hem vlak voor zijn vertrek nog tegen.
Tekst 9
De terugkeer naar Turkije bleek inderdaad levensgevaarlijk. Want drie maanden later maakte een kogel een eind aan het leven van de 21-jarige Savas Cicek. Volgens de Turkse autoriteiten had hij zichzelf door de slaap geschoten. Ongeloofwaardig, oordelen deskundigen. De kogel was afkomstig van een G3, een type geweer met een heel lange loop. Te lang om jezelf mee door het hoofd te schieten. Cicek’s vriend Ilhan die nog altijd in Nederland in de asielprocedure zit, hoorde van een gemeenschappelijke kennis van de dood van Cicek.
Tekst 10
Uit verschillende bronnen krijgen we deze week te horen dat er behalve Suleyman Aksoy en Cavas Cicek nog een derde geval zou zijn van een dienstplichtige Koerd die in Nederland heeft verbleven en recentelijk op onopgehelderde wijze tijdens zijn diensttijd in Turkije om het leven is gekomen.
Bij onze naspeuringen komen we in contact met een familielid en met een vriend van de betreffende persoon. Beiden willen ons wel summier informatie verstrekken, maar willen absoluut niet op de radio. Dit, zoals ze zeggen, uit vrees voor represailles.
Ook vreemdelingenadvocate Gerda Later kent dit nieuwe geval.
Tekst 11-A
Het zou gaan om de 21-jarige Cemil Yildrim. Volgens het verhaal dat wij te horen krijgen, heeft hij in 1993 en 1994 in Nederland verbleven en is hij vervolgens teruggekeerd naar Turkije. Een maand geleden, eind juli, zou hij in Istanbul, tijdens een nachtelijke bewakingsdienst, zijn doodgeschoten. Volgens het leger was het zelfmoord, maar de familie gelooft dat niet. Want hij had nog maar tien dagen te gaan als dienstplichtige. Cemil Yildrim zou zijn begraven in het dorp Mahmutlu, vlakbij de stad Elazig in Oost-Turkije.
Ook Amnesty International onderzoekt op dit moment deze zaak.
Tekst 11-B
“Het ministerie van Justitie heeft kennis genomen van het bericht dat behalve Suleyman Aksoy ook Cavas Cicek recentelijk om het leven is gekomen en dat de families van beide jonge mannen ervan overtuigd zijn dat het niet gaat om zelfdoding.” Dat krijgen we te horen als we het ministerie in Den Haag om een reactie vragen. Het derde geval, de dood van Cemil Yildrim, zegt Justitie niet te kennen.
Op de vraag of de Nederlandse overheid kan worden verweten nalatig te hebben gehandeld bij de uitzetting van Suleyman Aksoy, wil het ministerie geen antwoord geven zo lang Buitenlandse Zaken de zaak nog aan het onderzoeken is. Volgens Guido van Leemput van het Studiecentrum Turkije in Amsterdam had de Nederlandse regering kúnnen weten dat Koerdische dienstweigeraars gevaar lopen, als ze terug moeten naar Turkije.
Tekst 12
Ook na de uitzetting van Aksoy kreeg Buitenlandse Zaken opnieuw informatie over de slechte behandeling van Koerdische dienstweigeraars in Turkije.
Tekst 13
Dit is een fragment uit het Turkstalig rapport ‘Leger en mensenrechten in Turkije’, opgesteld door Turkse mensenrechtenactivisten. Om veiligheidsredenen verschuilen de auteurs zich achter de anonimiteit. Kort na het uitkomen van dit rapport beschikte ook Buitenlandse Zaken er al over, vertelt Guido van Leemput. En het initiatief daartoe kwam in dit geval zelfs van het ministérie.
Tekst 14
Mikael Ataman, waarover het fragment uit het rapport ‘Leger en mensenrechten in Turkije’ verhaalt, was een Koerdische dienstplichtige. Hij vluchtte níet naar het buitenland, maar kwam gewoon op toen hij zijn dienstplicht moest vervullen. Zelf was hij niet politiek actief, maar zijn vader wel. Atamans familie geloofde niet in zelfmoord. Zij eisten een tweede autopsie en wilden het lichaam zien. De broer van Mikael, Memet Ataman, woont in Nederland en is oud-gemeenteraadslid van de PvdA in Helmond. Na het bericht van de dood van zijn broer reisde hij vanuit Nederland naar Turkije. Pas na heel veel ruzie mocht hij uiteindelijk het lijk van zijn broer zien.
Tekst 15
De net genoemde rapporten over de behandeling van Koerdische dienstplichtigen liggen al langere tijd bij het Nederlandse ministerie van Buitenlandse Zaken. Maar als wij bij het ministerie van Justítie vragen of de rapporten dáár bekend zijn, kan de woordvoerster “helaas” geen antwoord geven. “Als men u verteld heeft dat men ze aan ons heeft toegestuurd, dan zullen ze wel bekend bij ons zijn”, zegt ze.
Ondanks al die informatie die al langer voorhanden was, veranderde het Nederlandse beleid niet. Dat gebeurde pas begin deze maand, nadat de dood van Suleyman Aksoy bekend was geworden. Toen schortte staatssecretaris Cohen van Justitie de uitzetting van Koerden naar Turkije op en begon Buitenlandse Zaken met een onderzoek naar het overlijden van Aksoy. Volgens het ministerie van Justitie worden de andere twee gevallen die in deze uitzending aan de orde komen, vooralsnog niet onderzocht. Ze worden ook niet betrokken bij de beslissing of de uitzetting van Turkse Koerden kan worden hervat.
Overigens verklaarde een woordvoerder van het ministerie van Buitenlandse Zaken gisteren tegenover ons dat het tweede geval, dat van Savas Cicek, wél wordt onderzocht.
Tekst 16
Guido van Leemput, van het Studiecentrum Turkije:
Tekst 17
Tot slot de Helmondse Koerd Memet Ataman, wiens broer tijdens zijn dienstplicht in Turkije ‘zelfmoord’ zou hebben gepleegd: