In deze podcast gaat het over zelfdoding. Denk je aan zelfdoding? Probeer er dan met iemand over te praten. Bijvoorbeeld met vrienden, familie of je huisarts. Als je het liever anoniem doet kan je bellen met 0800 0113 of chatten op 113.nl
Jos: Het zou je slokdarm wegbranden en op je huid gaten veroorzaken. Nou van alles en nog wat. Het was werkelijk vreselijk om dood mee te gaan. Ik zeg tegen Petra: “Dat zal wel, maar dan moeten we dat in ieder geval even proberen”.
Jos: Ja, ik heb het geprobeerd.
Je hoort Jos van Wijk, de oprichter en lange tijd bestuurder van de Coöperatie Laatste Wil. Hij vertelt mij dat hij zelf middel X geprobeerd heeft.
Hansje: Dat kan toch niet Jos? Als je het gebruikt dan ben je toch morsdood? Dat vertel je me altijd.
Jos: Ja. Maar als jij twee slokken water moet nemen en je neemt geen twee slokken water, maar één druppel, dan weet je wel of het zuur is of basisch. Of dat het naar appelmoes smaakt, ik zeg maar wat.
Jos: En we waren er met z'n drieën, want eentje was de chemicus en de ander was bestuurslid, en ik. En we zitten met z’n drieën, we hebben allebei zo’n druppeltje van dat spul genomen.
Jos: Ik zeg na vijf minuten: Ik word een beetje misselijk. Nou, zegt Petra, ik voel me ook een beetje draaierig. Ik moet even gaan zitten. En die man, die had waarschijnlijk net ietsje meer genomen. Die zegt: “Ik moet overgeven”. Ik zeg dan gaan we effe gauw een emmertje voor je zoeken. Nou, dat hebben we toen gedaan. We zaten met z'n drieën in z'n woonkamer een beetje misselijk te wezen. Onhandig natuurlijk, want we hadden in ieder geval eentje moeten vrijwaren die eventueel de ambulance had kunnen bellen. Ja, maar dat hebben we niet gedaan. Dus we zaten daar een beetje misselijk te worden en na 20 minuten was het weg. En tenminste één ding was zeker. A: Het brandt niet. Het smaakt nergens naar. Het ruikt nergens naar. Het geeft wel heel snel effect, zelfs met een kleine hoeveelheid. Dus ja, dit is wel heftig spul.
Dit is een podcast over de dood. De zelfgekozen dood. Het is een podcast over hulp wel hulp is.
Het is een verhaal over een groep babyboomers, de generatie die jarenlang heeft gestreden voor baas in eigen buik en nu voeren zij actie voor baas over eigen dood. De een vindt hun vrijheidsstrijders, de ander noemt hun levenseindeterroristen.
Zelfdoding is niet strafbaar, maar iemand daarbij helpen wel. En dat pikt deze groep niet.
Ik ben Hansje van de Beek van Argos, en ik onderzoek wat de grenzen zijn bij hulp bij zelfdoding. Waar eindigt genade en begint de doodzonde?
Archief CLW, Gert Rebergen: “Kijk, hoop en verwachting zijn twee verschillende dingen. Ik hoop dat er veel reuring gaat ontstaan.”
Het is 10:51 op 31 augustus 2017. Het is de dag voor de uitzending van Nieuwsuur waar de Coöperatie Laatste Wil bekend zal maken dat ze een laatstewilmiddel hebben gevonden. Gert Rebergen, naast Jos de andere oprichter van de Coöperatie Laatste Wil, kijkt vooruit naar de belangrijke dag. Hij doet zijn verhaal op het YouTube-kanaal van de CLW.
Archief CLW, Gert Rebergen: Ja, wat verwacht ik? Ja, natuurlijk zullen het Openbaar Ministerie en politici enzovoort willen weten om wat voor middel het gaat en in hoeverre is er sprake van een strafbare handeling? En terecht!
De bekendmaking bij Nieuwsuur is geregisseerd. Er was al lang contact met het programma. Al voordat het middel gevonden wordt, is er een deal gesloten: Nieuwsuur krijgt de scoop.
De CLW heeft besloten de naam van het middel niet te noemen.
Archief CLW, Gert Rebergen: En waarom wij dat niet doen is om te voorkomen dat er na de Nieuwsuur-uitzending een run komt op dit middel en dat die run leidt tot dingen waar wij als Coöperatie Laatste Wil tranen in de ogen van krijgen.
Gert Rebergen hoopte op reuring, en dat zal er zeker zijn. Maar dat laatste, geen run op het middel, blijkt ijdele hoop.
35 uur later is het zo ver. Nieuwsuur brengt de primeur dat de CLW een laatstewilmiddel heeft gevonden.
Rebergen in Nieuwsuur: Een dodelijk middel dat snel werkt en legaal in Nederland te koop is, en dat zonder tussenkomst van arts, toetsing of controle beschikbaar is.
In de reportage van Nieuwsuur zien we oprichter Gert Rebergen. Hij zit bij een oudere man thuis en laat een potje met een wit poeder zien.
Rebergen in Nieuwsuur: Dit is een chemisch conserveermiddel en dit is ongeveer acht gram en voor twee gram is al genoeg voor iemand om zijn eigen leven te beëindigen,
Ik heb contact met hem gezocht, maar hij wilde niet geïnterviewd worden.
Rebergen in Nieuwsuur: 2 gram los je op in 50 ml water, dus dat is maar zo'n klein bodempje en dan drink je het op en dan ben je binnen twintig minuten raak je in coma en daarna overlijdt je. En dat komt omdat dit middel je bloeddruk in één keer heel hard naar beneden laat gaan. Er zit eigenlijk maar een naar ding aan vast, en dat is dat je er hoofdpijn van kan krijgen.
Jos: Dus zo zijn we er toen mee begonnen.
Dit is weer Jos. Hij vertelt mij iets over de reden om het middel niet bij naam te noemen.
Jos: Je kan het gewoon bestellen op internet. Er zijn websites, daar moet je minimaal duizend kilo bestellen.
Hij heeft het niet over de gevaren voor jonge mensen, of mensen die mentale problemen hebben, maar hij heeft het over hoe je aan het middel komt.
Hansje: Je hebt twee gram nodig?
Jos: Je hebt twee gram nodig. Dus er komt een pellet je woonkamer binnen. Je haalt er twee gram af en de rest gaat weg. En waar naar toe? Zo.
Jos: Dus we wisten één ding zeker: dat is linke soep. We moeten ervoor zorgen dat de naam niet naar buiten komt, want dan gaat iedereen het bestellen en dan krijgen we dat grote hoeveelheden van dat gevaarlijke gif gaat zwerven. Dat willen wij niet op ons geweten hebben. Dus we gaan de naam niet naar buiten brengen en we gaan organiseren dat op een andere manier gaat gebeuren.
Het bestuur van de Coöperatie Laatste Wil besluit dat mensen met interesse in het middel eerst lid moeten worden. Het kost je 7 euro 50 en er is maar een restrictie: je moet ouder zijn dan 18. Het idee is dat die leden na zes maanden toegang krijgen tot het middel. Maar hoe dat precies moet gaan, dat is nog niet helemaal geregeld.
In de weken voorafgaand aan de bekendmaking is het bestuur van de CLW achter de schermen nog allerlei dingen aan het uitzoeken. In 2016 was het bestuur al eens langsgegaan bij het Openbaar Ministerie om te peilen of zij misschien zouden kunnen gedogen dat het zelfdodingsmiddel door de CLW verspreid zou worden. Toen was het antwoord duidelijk: nee.
Twee weken voor de bekendmaking neemt de CLW opnieuw contact op met het Openbaar Ministerie. Ze willen met het OM spreken over hoe zij hun leden het poeder legaal kunnen verstrekken.
Als er vijf dagen voor de bekendmaking nog geen antwoord is, bellen ze er nog eens achteraan. De medewerker die het telefoontje beantwoordt, stuurt direct een mailtje naar een lijst van mensen binnen het parket-generaal, hoge ambtenaren van het OM.
Waar Jos het altijd heeft over “binnen de wettelijke kaders blijven” verwoordt de OM- medewerker het in de mail net iets anders:
“Het doel van het gesprek, zo gaf hij aan, was het verkennen van de mogelijkheden om straffeloos hun leden te kunnen informeren over het gebruik van het legale middel voor zelfdoding. Zij willen van ons weten of dit tot vervolging gaat leiden. Er kwam een heel verhaal over een op te richten VOF waar leden dan (vanuit een collectief) die middelen konden krijgen of aanschaffen”
Straffeloos, dat heeft toch een andere connotatie dan “binnen de grenzen van de wet blijven”.
Jos: We hebben toen een overleg gehad en we wilden met hen gewoon ff bekijken van oké als dit niet kan, wat kan er dan wel? Ja, zeiden ze toen “Wij zijn geen adviesbureau”.
Ik snap de twee kanten wel. Ik snap de CLW. Zij denken.. “tja mag dit nou of niet? Laten we het maar gaan vragen”... Hieruit maak ik de oprechte wens op om alles op een legale manier aan te pakken.
Maar ik snap het OM ook. Zij zijn geen juridisch kantoor. Het is ook niet hun plek om van te voren te zeggen: dit mag. Daar gaat de wetgever over, of de rechter achteraf.
Je ziet het bestuur van de CLW zoeken. Hoe weten we het nou zeker? En als niemand hen antwoord wil geven, dan gaan ze maar.
Om vijf over half 11 sluit Twan Huys Nieuwsuur af.
Jos: We waren vanaf dat moment, ik denk tot en met het eind van het jaar, zeven dagen in de week, 24 uur per dag bezig.
Voor de bekendmaking bij Nieuwsuur had de Coöperatie 3200 leden.
Jos: Dat ontplofte gewoon. In no time, 19.000 leden erbij, Ja. Echt waanzinnig.
De CLW vertelt dus niet welk middel ze hebben gevonden, maar geeft wel enkele details weg. In de reportage zien we dat het om een wit poeder gaat, het zou een chemisch conserveermiddel zijn dat in laboratoria gebruikt wordt, en twee gram is al dodelijk. Online begint al snel een soort speurtocht. Het lijkt wel een raadsel dat mensen willen oplossen.
Op blogs en sociale media proberen mensen te gissen wat dit mysterieuze zelfdodingspoeder zou zijn.
Jolanda Wiering: Na de bekendmaking in Nieuwsuur ontplofte het eigenlijk bij ons. Die avond hadden wij volgens mij meer dan honderdduizend bezoekers op onze website.
Dit is Jolanda Wiersma. In 2017 heeft zij samen met haar partner een online groothandel in chemicaliën. Jolanda’s winkel is niet wat ik ervan verwacht had. Het Limburgse stel runt de winkel vanuit huis. Buiten staat een bunker met de stofjes, binnen aan de keukentafel pakken ze de bestellingen in.
Jolanda: Wij zijn eigenlijk heel klein begonnen. We zijn eigenlijk heel onschuldig begonnen met geurtjes wat je in kaarsen kunt doen en zo uiteindelijk heb je daar alcohol voor nodig. Uiteindelijk zijn we zo in de chemicaliën gerold. En ja, in 2014 hebben we dat op de poten gezet. En in 2017 begon dit gedoe dan langzaam.
Op 1 september 2017 gebeurde er dus iets raars. Opeens zijn er meer bezoekers op haar site.
In eerste instantie heeft Jolanda geen idee waarom het stofje opeens zo in trek is. Zelf had ze Nieuwsuur niet gezien.
Jolanda: Nou ja, we gingen uitzoeken wat er aan de hand is. Toen zagen wij de berichten van CLW, voornamelijk op Twitter. En daar is het eigenlijk begonnen.
Online circuleren de namen van twee middelen. De naam die vaak genoemd wordt is helemaal niet middel X. Het is een stof die er erg op lijkt. Inmiddels wordt het stofje vaak middel Y genoemd. En het poeder dat bij Jolanda opeens veel gekocht wordt, is dat middel Y.
Jolanda: Ja, kleine potjes van een conserveermiddel. Laten we het daar maar op houden. En dat middel, dat verkochten we normaal misschien twee potjes per maand of een kleintje. En ineens bestelde mensen zes potjes tegelijk, tien potjes tegelijk. En dat valt op.
Jolanda: En op dat moment word je door honderden mensen gebeld. De eerste paar dagen waren het honderden telefoontjes. Volgens mij is de dag dat ik het meest ben gebeld 180 keer.
Jolanda neemt contact op met de Inspectie voor Leefomgeving en Transport. Zij zijn een van de toezichthouders als het gaat om chemische stoffen.
Jolanda: We kwamen eigenlijk niet verder. Toen hebben we ook nog eens de NVWA ingeschakeld. Dat is een Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit. Omdat het officieel een toevoeging aan voedsel is waar het meest voor wordt gebruikt, vonden wij het ook nodig om ook het NVWA te waarschuwen.
Hansje: En wat zeiden zij dan?
Jolanda: Dat ze onderzoek gingen doen. En daarna hebben we eigenlijk nooit meer van de NVWA gehoord.
Jolanda: Je wilt iets doen. Het voelde voor mij namelijk als onrecht. En als ik ergens niet tegen kan, is het onrecht. Ja, ik word nog steeds boos. Ik blijf boos worden.
Middel X en Y lijken dus op elkaar, beide stoffen zijn al giftig als je er enkele grammen van inneemt. Ze hebben ook gelijksoortige bijwerkingen. Er is een groot verschil: Middel Y heeft een tegengif. En is voor de CLW dus geen geschikt zelfdodingsmiddel.
De online zoektocht verplaatst zich naar de traditionele media. Er ontstaat een vreemde situatie waarbij experts op televisie het raadspelletje meespelen, zoals bij EenVandaag.
Fragment EenVandaag, Douwe: Het moet haast wel het middel zijn dat ik denk.
Maar ook die experts vertellen niet om welk middel zij denken dat het gaat.
Fragment EenVandaag, presentator: Maar u wilt de stof niet noemen?
Fragment EenVandaag Douwe: Nee, uit veiligheidsoverwegingen wil ik het zeker niet noemen.
En toenmalig voorzitter van de CLW, Petra de Jong, reageert daar.
Fragment EenVandaag Presentator: Want u maakt er eigenlijk een raadseltje van. Zegt u nou dat die toxicologen het allemaal mis hebben, die zeggen dat ze weten wat het is?
Fragment EenVandaag Petra de Jong: Ik denk dat de mensen niet weten over welk middel het gaat en dat ernaar gegist wordt.
En terwijl er op tv gespeculeerd wordt,
Fragment EenVandaag: Ik weet niet welk middel hij heeft, dus ik weet niet waar hij over praat.
Ondervindt Jolanda de harde realiteit.
Jolanda: Je krijgt al die verhalen van mensen. Je moet. Mensen verwachten van je dat je gaat aanhoren waarom mensen niet meer willen leven. Mensen gaan je uitschelden, dat was heel heftig.
Er is een gebeurtenis die Jolanda vooral is bijgebleven.
Jolanda: Ik heb een man aan de lijn gehad en hij was net z'n vrouw verloren en hij was rond de 50/55 jaar. Z'n vrouw was een half jaar geleden overleden en hij kon maar gewoon niet wennen aan t leven zonder z'n vrouw. Zijn kinderen hadden hem in de steek gelaten en hij zag eigenlijk als enige oplossing nog gewoon om... Hij wou alleen maar naar z'n vrouw toe eigenlijk en dat is één van de verhalen. En die man, ja, die heb ik natuurlijk geweigerd en uiteindelijk heeft die man mij half gestalkt. Die bleef maar bellen en ja, die was niet voor rede vatbaar en nam geen nee voor een antwoord.
Jolanda: Ik ben iemand die alles eigenlijk wil oplossen en het leek gewoon niet meer op te lossen. En ik kan niks voor die mensen doen. Je moet alles constant van die mensen aanhoren, dus dat is eigenlijk veel zwaarder dan ik ooit had kunnen verwachten.
Petra de Jong reageert bij het 20u journaal op de commotie rond de naam van het middel en het feit dat zoveel mensen bij Jolanda het zelfdodingspoeder bestellen.
Petra de Jong, 20u journaal: Het is heel onverantwoord van die mensen dat ze dat doen als ze geen kennis van zaken hebben en helaas kunnen wij daar verder niet iets aan tegenhouden maar..
Presentator, 20u journaal: Voelt u zich daar verantwoordelijk voor?
Petra de Jong, 20u journaal: Nee, ik voel me daar niet verantwoordelijk voor.
Jolanda: Ik word dan zo ontzettend boos.
Hansje: Vind je ze dan ook verantwoordelijk? Want uiteindelijk bestellen mensen natuurlijk zelf.
Jolanda: Ik vind dat mensen in principe zelf verantwoordelijk zijn voor wat ze kopen, maar het planten van het idee bij mensen hebben zij nog altijd in mijn opzicht gewoon op hun geweten. Daar hebben zij schuld aan.
Omdat Jolanda en haar partner niet het idee hebben dat de overheidsinstanties de zaak goed oppakken, staan zij ook verschillende journalisten te woord. Hun verhaal is zelfs de opening van het 20u journaal.
Fragment NOS 13 sep 2017: Hier in Limburg leveren ze alleen nog maar alleen aan bedrijven die aangeven wat ze met het middel gaan doen.
Jolanda: Als je nu een potje inpakt dan blijft er een nare bijsmaak hangen. Het voelt niet goed om dit te verpakken. Dus daarom ben ik ook heel blij dat het nu voor consumenten bij ons niet meer verkrijgbaar is.
Jolanda verkoopt het middel dus niet meer aan particulieren. Maar wat andere bedrijven doen heeft zij natuurlijk niet in de hand.
Fragment NOS: Of andere bedrijven ook gestopt zijn met het leveren aan particulieren is onduidelijk.
Ze hoopt dus dat de media-aandacht wel iets structureel verandert.
Ik vraag me af welk effect de bekendmaking en de verwarring heeft gehad. Ik klop aan bij het Nationaal Vergiftigingen Informatie Centrum, daar kunnen artsen naar toe bellen voor advies als iemand vergiftigd is. Zij geven mij de meldingen van de afgelopen 10 jaar. Dit dus gaat alleen om mensen die met opzet het middel hebben genomen, en dus nog bij leven zijn als ze gevonden worden.
In de drie jaar voor de bekendmaking kreeg het centrum twee meldingen van middel X, en geen enkele van middel Y. Of te wel: middel X en Y werden waarschijnlijk vrijwel niet gebruikt voor zelfdoding. Ook ander onderzoek naar zelfdoding met de middelen onderschrijft dat.
Vanaf 2017, het jaar van de Nieuwsuur-uitzending, schiet het aantal vergifitingsmeldingen omhoog. Er valt mij meteen iets op. In 2018 blijken er veel meer meldingen over Middel Y te zijn. Bij het Nationaal Vergiftigingen Informatie Centrum werden er drie vergiftigingen met Middel X en zestien meldingen voor Middel Y gemeld, het middel wat de CLW niet geschikt vond.
Tijdens een van mijn interviews bij Jos aan de keukentafel stip ik het punt van de speurtocht aan.
Hansje: Bij Nieuwsuur worden een aantal variabelen genoemd. Eigenschappen van het middel. We zien dat het een wit poeder is. Je hebt twee gram nodig om eraan te overlijden. Het is een conserveermiddel en eigenlijk begint er dan een soort online speurtocht. Het is een soort raadsel wat mensen willen oplossen. Had je dat zien aankomen?
Jos: Nee.
Hansje: Maar je hebt niet gedacht van, nu moeten we toch maar naar buiten of zeggen dat het middel Y het niet is. Want je dacht ja, wij gaan het gewoon niet vertellen.
Jos: Ja, ja.
Hansje: En voelde je je verantwoordelijk voor dat toch ging rondzingen?
Jos: Nou nee, niet echt hoor. Nee, nee. Wij vonden onszelf behoorlijk zuiver op de graat. Door alles wat we voorbereid hadden, alles wat we deden en uitzochten.
Oke, behoorlijk zuiver op de graat.
De explosie aan leden bij de CLW lijkt aan te tonen dat een er grote behoefte is aan een middel om zelf een einde aan je leven te kunnen maken. Dat er een grote groep mensen is die iets wil hebben omdat zij zelf willen beslissen over hun levenseinde, zonder dat daar een arts aan te pas komt. Dat zou je zeggen... Maar klopt dat wel?
In 2014 wordt er een commissie opgericht die onderzoek gaat doen naar de juridische mogelijkheden met betrekking tot hulp bij zelfdoding aan mensen die hun leven voltooid achten. Het onderzoek wordt gedaan onder het voorzitterschap van socioloog en D66’er Paul Schnabel. Een opsteker voor de voorstanders van uitbreiding van mogelijkheden, zet zich sterk in voor zelfbeschikking.
Bij het radioprogramma Met het Oog op Morgen vertelt Paul Schnabel hoe hij naar het onderwerp keek voordat hij zijn onderzoek begon.
Met het Oog op Morgen fragment, Paul Schnabel: “Nou ja, als mensen dat willen moet dat natuurlijk gewoon kunnen en moeten ze daarbij geholpen worden.”
De commissie vraagt aan verschillende organisaties om hun input, zo ook de Coöperatie Laatste Wil.
Jos: Dus toen was ik bij die commissie, en ik had van tevoren vragen gekregen die we moesten beantwoorden. En een van de vragen was, en dat vond ik zo'n gekke vraag, “Hoe kan je een voltooid leven voorkomen”? Terwijl ik met alles wat ik in me heb vind: dat moet je juist willen hebben.
Het laat zien hoe anders mensen in deze discussie kunnen zitten. Zelfs de vraag of er een voltooid leven moet zijn, wordt betwist. En dat komt denk ik door het volgende.
De term “voltooid leven” is ingewikkeld. Het is een soort verzamelbegrip. Mensen hebben het ook vaak over ‘klaar met leven’, ‘lijden aan het leven’, ‘levensmoe’ en ‘het zelfgekozen levenseinde’. Al die termen hebben net een ander accent.
En zo kan het zo zijn dat mensen dezelfde woorden gebruiken maar daar totaal iets anders mee bedoelen. Een deel van de mensen bedoelt met een “voltooid leven” namelijk een situatie waarin iemand op een punt in zijn leven is waar alles gedaan en gebeurd is en daardoor het leven in tevredenheid kan afsluiten. Het is mooi geweest. Dat idee.
Maar een andere interpretatie van die term is een situatie waarin het leven zoveel problemen oplevert dat iemand niet meer verder wil. Meer zoiets als: het is op.
Daarmee is het logisch dat Jos stelt dat een voltooid leven iets is wat je moet willen hebben en een ander zich afvraagt hoe je een voltooid leven kan voorkomen. Na twee jaar onderzoek komt de commissie Schnabel met een advies.
Fragment NOS: Ouderen die het leven moe zijn en eruit willen stappen zonder dat ze ziek zijn mogen daarbij geen hulp van familie of vrienden krijgen. Dat is het advies van een speciale commissie die onderzoek deed naar hulp bij zelfdoding.
Voor velen komt de commissie Schnabel met een verrassende uitkomst. Ze stellen: er hoeft niets veranderd te worden. De huidige euthanasiewet geeft genoeg ruimte voor mensen die hun leven voltooid achten.
Fragment NOS: Voor de meerderheid hier op het Binnenhof is de uitkomst van vandaag een teleurstelling. VVD en Partij van de Arbeid bijvoorbeeld hadden er stilletjes op gehoopt dat een commissie onder leiding van een D66’er wel meer ruimte zou vinden voor hulp bij zelfdoding.
In de huidige euthanasiewetgeving moet een patiënt uitzichtloos en ondraaglijk lijden.
Het was al duidelijk dat dit niet hoefde te betekenen dat je een ernstige levensbedreigende ziekte had. Ook mensen met uitzichtloos psychisch lijden kunnen worden geholpen door een arts.
De commissie wijst op nog een categorie die als ondraaglijk en uitzichtloos lijden kan worden gezien: “de stapeling van ouderdomsziekten”. De groep mensen die hun leven “voltooid acht” kan zich vaak op deze categorie beroepen, stellen zij. Alle ouderdomskwaaltjes bij elkaar zorgen voor een ondraaglijk en uitzichtloos lijden. Dat, samen met dat de groep waarschijnlijk heel klein is, zorgt ervoor dat de commissie van mening is dat de overheid niets hoeft te veranderen voor deze groep.
En diezelfde mensen die reikhalzend hebben uitgekeken naar het rapport van Schnabel kijken een jaar later naar Nieuwsuur en zien daar dat de CLW een laatstewilmiddel heeft gevonden. Ook Boudewijn Chabot zit voor de tv. En hij is zacht gezegd niet te spreken over de aanpak van de CLW.
Chabot: Wat een reclamestunt.
Chabot is een bekende naam in de wereld van euthanasie en zelfdoding. Hij is een gepensioneerd psychiater en doet al dertig jaar onderzoek naar de zelfgekozen dood. Al in 1991 hielp hij een vrouw aan een dodelijk middel om haar leven te beëindigen.
Chabot: Hilly Bosscher was een maatschappelijk werkster van vijftig jaar die haar oudste zoon verloor door suïcide, onbenullige aanleiding. Zijn eerste liefde had het uitgemaakt en hij stond op wacht bij de kazerne in Duitsland, had twee kogels en schoot zichzelf daarmee dood. En de tweede zoon, vijf jaar later, bleek een agressieve vorm van kanker in de longen te hebben. En toen hij was overleden heeft ze op de dag daarvan medicijnen ingenomen om te sterven. Maar dat mislukte. Daarna kwam ze bij mij. In de loop van vele gesprekken heeft ze mij overtuigd van haar lijden en haar doodswens en heb ik die gegeven.
Boudewijn Chabot meldde bij justitie wat hij gedaan had en er volgde een rechtszaak. De rechtbank en het gerechtshof ontsloegen hem van rechtsvervolging. De Hoge Raad bevond hem wel schuldig maar gaf geen straf. De Raad oordeelde dat Chabot „de uiterste zorgvuldigheid had betracht", maar vond toch dat de patiënt nog door een andere psychiater had moeten worden onderzocht.
Chabot: Daarna kwam nog het medisch tuchtcollege mij beoordelen en toen dat allemaal achter de rug was, ben ik me in de zaak gaan verdiepen hoe de vrouw het zelf had kunnen doen, zonder hulp van een arts. Want dat was wat ze eigenlijk wilde.
Eenmaal alles achter de rug gaat Chabot uitzoeken hoe een arts helemaal uit het proces had kunnen worden genomen. Hij schreef hierover een boek waarin hij verschillende methoden beschrijft waarmee je volgens hem humaan uit het leven kan stappen. Al dertig jaar onderzoekt Chabot het onderwerp en nu zegt de CLW het perfecte middel gevonden te hebben. En dat middel stond niet in zijn boek.
Chabot: Het werd als een soort ideale pil van Drion gepresenteerd. Waar niks mis mee was. Ja, een beetje bijwerkingen, maar ach, daar kun je een antibraakmiddel tegen innemen. Alsof dat dan altijd zou werken.
Niet gek dus dat hij wil weten om welk middel het gaat. Al snel heeft hij een vermoeden, want hij kwam de stof al tegen tijdens zijn research voor zijn boek.
Chabot: Ik kende het middel. Samen met andere chemische stoffen die een snelle dood geven, maar met nare bijverschijnselen gepaard kan gaan.
Hansje: Dus het heeft het boek niet gehaald omdat het niet humaan was.
Chabot: Nee, ik bespreek geen middelen waarvan niet bekend is of ze een humane dood geven.
Op 12 september, 11 dagen na de bekendmaking, staat zijn kritiek op de voorpagina van dagblad Trouw.
Nieuwsfragment NOS: Het poeder waarmee mensen zelf euthanasie kunnen plegen zorgt voor alles behalve een snelle en pijnloze dood, dat zegt psychiater Boudewijn Chabot in Trouw. Chabot denkt dat het maar om twee vergelijkbare poeders kan gaan en beiden zorgen voor ernstige misselijkheid, duizeligheid, hoofdpijn, spierzwakte en soms ook epileptische aanvallen.
En de volgende dag zit hij live aan tafel in Nieuwsuur.
Nieuwsuur, Twan Huys: En bij ons psychiater Boudewijn Chabot, welkom. De Coöperatie Laatste Wil die dat poeder heeft geïntroduceerd twee weken geleden, daarvan zegt u dat is helemaal niet het goede middel.
Jos was niet te spreken over het optreden van Chabot.
Jos: We zagen toen Boudewijn Chabot ergens commentaar geven en die begonnen allemaal rare gebaren te maken en hij had het over middel X en middel Y.
Nieuwsuur, Chabot: Beide middelen grijpen aan op een bepaald enzym wat in iedere lichaamscel de energievoorziening van de cel doet.
Jos: Hij wist echt niet waar hij het over had. Nog steeds niet.
Nieuwsuur Chabot: Als je nu dat middel inneemt dan gaat dat na een tijdje uit de darm naar de lever, van de lever naar het hart.
Ik heb de uitzending even teruggekeken.
Nieuwsuur Chabot: Dan maakt het een rondje door de longen.
Chabot beeldt met zijn handen het proces van middel X op je lichaam uit.
Chabot in Nieuwsuur: En dan komt het moment, Pieww.. dan gaat het dus naar het hoofd en alle lichaamscellen, en die worden in een verschillend tempo stilgelegd.
Jos: Een beetje last van het “not invented here syndrom". Hij had het zelf niet uitgevonden dus het kon niet goed zijn.
Chabot laat in niet mis te verstane woorden weten wat er volgens hem zal gebeuren als je Middel X inneemt.
Chabot in Nieuwsuur: Wat er dan ervaren wordt is dat je bloeddruk....pieww... De verschijnselen die dan door die dalende bloeddruk hebt zijn duizeligheid, misselijkheid, spierzwakte, een epilepisch insult, een toeval en dan ligt iemand te wringen en te draaien in een kramp met tongbeet.
Nieuwsuur, Twan Huys: Uw bezwaar is duidelijk, u zegt het leidt niet tot een humane dood. Juist in tegendeel. Toch zegt de coöperatie van, ja het is getest, er is wetenschappelijk onderzoek gedaan, dit is ideaal.
Chabot: Wat leuk dat u dat nou zegt, want ik zou zo graag dat wetenschappelijk onderzoek zien. Waarom sturen ze dat dan niet naar u op en u naar mij door. Ik zou het morgen willen hebben voor 12u, dan lees ik het en dan kan ik morgen in Radio 1 zeggen of dat klopt wat ze aan literatuur hebben of dat dat gewoon blufpoker is.
En dat rapport zal Chabot nooit van de CLW ontvangen.
Nu er bijna 20.000 nieuwe leden zijn, zit er druk op de ketel. Het bestuur heeft een plan, maar dat is niet af.
Jos: Toen hebben we een idee bedacht om het niet te gaan verstrekken, maar aan inkoopgroepen de kans te geven om het gezamenlijk in te kopen via machtigingen.
Het idee is dat één iemand het middel koopt en dat het dan verdeeld wordt onder een groepje leden van de CLW.
Jos: Je hebt iemand gemachtigd. Die is dan geen eigenaar en die koopt het alleen maar voor jou in, net als een deelauto van de ANWB.
Het bestuur denkt dat deze constructie de inkopers beschermt en er ook voor zorgt dat er geen grote hoeveelheden gaan rondzwerven. Het wordt Project Middel X genoemd. Zo heeft het middel meteen een naam.
Jos: De X-factor was dat. Dat wist ik ook niet hè? Dat heb ik later pas gerealiseerd, dat als je iets middel X noemt, dan heeft dat een heel geheimzinnige werking. Maar we wouden de naam niet prijsgeven om de reden die ik je al eerder genoemd heb.
Er worden mensen bereid gevonden om het middel in te kopen en mensen die het zullen verdelen. Andere leden kunnen via de CLW een leeg kluisje krijgen dat alleen met een vingerafdruk kan worden geopend. En dat kluisje moeten ze meenemen.
Jos: En dan ga je naar een bespreking toe. Dan heb je een kluisje bij je, dat heb je inmiddels gekregen. Dan krijg je het spul, dat wordt daar in die vergadering verdeeld. Er wordt verteld over de veiligheid en over de werking en bijwerkingen. Je doet het in een kluisje en je gaat weer naar huis, en de vergadering is ontbonden en je hebt het spul.
Een van de leden die wil helpen met dit proces is Tineke Boogaarts, de astrologe die al lang zat te wachten op de pil van Drion. Ze wil een van de inkoopgroepen coördineren. Door de CLW wordt dat een “voortrekker” genoemd.
Tineke: Ja, ik wilde daar toen wel mijn steentje aan bijdragen en ik had ook heel veel vertrouwen in de CLW. Ik was nog helemaal niet bezig met wetten en dat soort dingen.
Het bestuur houdt wel rekening met een mogelijk optreden door het OM, bijvoorbeeld een inval tijdens een bijeenkomst van een inkoopgroep. Maar dat besef lijkt bij Tineke vooralsnog niet aan te komen.
Tineke: Ik had de papieren al in huis en daar had ik helemaal nog niet in gekeken, maar dat zou dan in een vergadering uitgelegd worden. Ik bedoel zo’n groep, daar geef je dan je vertrouwen aan, die zullen het wel weten en dan wil ik wel m'n steentje bijdragen.
Het gaat nog niet allemaal van een leien dakje. De duizenden leden die zich hebben gemeld hadden verwacht dat zij na zes maanden het middel zouden krijgen.
Jos: Ik ging kijken hoe je die kluisjes kon kopen, want je kon er maar 500 per maand krijgen. Dat is natuurlijk veel te weinig als je 19.000 van die nieuwe aanmeldingen hebt. Dus ik moest met een importeur overleggen over, ja, kan je die productie opvoeren? Die kwamen uit China, die dingen. Maar toen bleek dat ze niet geïmporteerd konden worden, want ze waren niet Europees goedgekeurd, dus er moest een klein schroefje veranderd worden. Nou, uiteindelijk hadden we 3000 van die kluisjes in bestelling staan in 2018. En dan elke maand zouden ze overkomen. En de leden daarvan wisten we: als ze op 1 september lid zijn geworden, dan een half jaar later, willen ze spullen hebben.
De kluisjes zijn besteld. Maar dan gebeurt er iets waardoor de acties van de CLW besproken worden tot het hoogste niveau, de minister-president.
En die gebeurtenis leidt ons weer naar Jolanda Wiersma, de groothandelaar in chemische middelen die totaal onverwacht middenin de run op een zelfdodingspoeder terechtkwam.
Jolanda: Op een gegeven moment kreeg ik een telefoontje van een vader die heel erg verdrietig was en die een doosje van ons bij z'n dochter in het appartement had gevonden.
Jolanda krijgt dit telefoontje begin maart 2018. Op dat moment informeert de CLW intern de leden over Project Middel X.
Jolanda: Op dat moment dat hij belde wist ik eigenlijk meteen wie zijn dochter was, want ik heb maar één jong meisje iets verstuurd. Dus ik wist gelijk wie ik aan de lijn had. Ik kon me ook gewoon woordelijk nog steeds het gesprek met Ximena herinneren.
Jolanda: Ze had het nodig voor een chemie proef waar het echt gewoon een normaal middeltje voor is. Die proef bestaat ook gewoon echt. Wordt ook echt in scheikunde lessen op middelbare scholen uitgevoerd.
Ximena, een vrouw van 19, had met een smoes toch nog het poeder bij Jolanda weten te bestellen. Ze nam het midden in de nacht in, en overleed. En nu had Jolanda haar vader aan de lijn met de vraag wat er gebeurd was.
Jolanda: Dat gesprek was heel emotioneel, maar heel fijn op een of andere manier. Ik heb Randy gelijk geprobeerd duidelijk proberen te maken dat dit zeker nooit mijn bedoeling is geweest. Ik heb hem gelijk het hele verhaal wat Ximena mij gedaan had verteld en eigenlijk zijn we vanaf daar samen opgetrokken.
Randy Knol: Ximena was Ximena, een ontzettend lief meisje. Heel behulpzaam. Stond eigenlijk open om iedereen te helpen. Ze was te goed voor deze wereld.
Dit is Randy Knol, de vader van Ximena. Op dat moment woont Ximena op zichzelf, maar er is wel een vorm van begeleiding voor haar psychische klachten. Hij staat voor zijn werk op een beurs als hij gebeld wordt door een wijkagent, die zegt:
Randy: “Er is een verontrustende mail ontvangen van Ximena bij de begeleiding en we staan voor haar deur. Ze doet niet open. Is ze bij jullie?” Ik zeg: “Nee, ik ben op een beurs. Zeg, is de hond binnen?” “Ja, ja, hondje, horen we”. Ik zeg: “Dan moet je onmiddellijk binnen breken”.
Randy heeft meteen een slecht voorgevoel.
Randy: Ximena had PTSS en die had heel veel last van angsten en herbelevingen, en dat werd steeds erger en erger. Want Ximena, die bleek vijf jaar misbruikt te zijn door een autistische halfbroer van haar.
Al gauw gaat de telefoon van Randy opnieuw over.
Randy: Nou, ze belde me later terug dat ze Ximena dood in bed gevonden hadden. Nou dan sta jij zeventig, tachtig kilometer verderop. Toen ben ik in mijn auto gesprongen.
Randy en zijn vrouw Caroline maken mee wat veel nabestaanden van mensen die zelf hun leven hebben beëindigd moeten meemaken. Het is onnatuurlijke dood, en dus bepaalt de politie wat er gebeurt. Het zorgt voor een huis vol agenten die veel vragen stellen en zelf weinig vragen beantwoorden. Er zijn veel dingen die niet kunnen en niet mogen.
Caroline vertelt wat er gebeurde toen zij bij haar dochter aankwam.
Caroline Knol: En ik zei: “Het kan me niet schelen wat jullie doen, maar ik ga naar mijn kind toe”. “Ja maar je moet even wachten en bla bla bla. We gaan overleggen.” Ik zeg: “Ik vind het prima, maakt me niet uit”. En toen kregen we misschien na een kwartier of zo het bericht dat we dan met onze handen op hun rug daar naar binnen konden. Ze hadden haar helemaal afgedekt tot alleen het puntje van haar neus en een stukje van haar haar. Verder hebben we niks gezien.
Het appartement van Ximena is een crime-scene geworden en het lichaam van Ximena wordt meegenomen door de politie. Er moet een autopsie gedaan worden.
Caroline: Toen hadden wij gezegd: “Dat willen we helemaal niet”. Want ze hadden het middel gevonden, we wisten wel dat het zelfdoding was. Maar ja, daar hadden we niks over te zeggen. Dat gebeurde toch.
Caroline: Dan ben je radeloos, wanhopig. En dan denk je nou ja, misschien is ze morgen weer terug. Dus we zijn gaan regelen. We wilden haar graag naar huis halen om afscheid te kunnen nemen en ook ja, de laatste tijd nog met haar doorbrengen. Maar dat kon niet bleek later, want ze is drie dagen later pas teruggekomen.
En als het lichaam van Ximena begraven is en haar ouders haar appartement leegruimen, vinden ze het doosje met de gegevens van het bedrijf van Jolanda.
Randy: Toen kwamen wij daar op een gegeven moment achter dat het met Coöperatie Laatste Wil te maken had. Toen zijn wij daarin gaan zoeken. En we hadden zoiets van, ja, hoe kan dat, dat ze met zoiets naar buiten komen, want wij kenden het ook niet, We hadden het niet gezien.
En dit is het moment dat Ximena’s vader Jolanda belt. Ze vertelt dat zij wel wist dat er een connectie was met de Coöperatie Laatste Wil en legt hem wat ze allemaal al gedaan heeft om de verkoop van het poeder tegen te gaan. Ze heeft haar eigen webshop gesloten en verschillende instanties geïnformeerd. En toen dat niet genoeg hielp, was ze naar de media gestapt.
Randy: Die heeft toen gezegd van: “We hebben contact gehad met journalisten, wil jij daar ook eens mee praten”?
Het leidt tot een artikel in het dagblad Trouw. En daar blijft het niet bij. 19 dagen na de dood van hun dochter zitten Randy en Caroline samen met Jolanda bij RTL Late Night.
Fragment RTL Late Night, Randy: Dan zie je dus dat de Coöperatie Laatste Wil zich eigenlijk heel radicaal opstelt. In mijn ogen zijn dat gewoon levenseinde-terroristen. Het doel heiligt de middelen. En dat is iets dat gewoon gestopt moet worden.
Randy gaat dus vol in de aanval en zegt dat de CLW moet worden tegengehouden. Maar voor de CLW is het geen reden om aan de noodrem te trekken. Integendeel, de volgende dag maken ze bekend: De Coöperatie Laatste Wil gaat beginnen met de inkoopgroepen.
Dolle Mina’s van de dood is een Agros-podcast van HUMAN en VPRO en is gemaakt door mij, Hansje van de Beek, voor NPO Radio 1. Hulp bij de research kreeg ik van Michelle Salomons. Techniek: Wederik de Backer, storytelling-advies: Katinka Baehr, Beeldontwerp Sophia Twigt, productie: Nicoline Tania en de eindredactie werd gedaan door Nikki van der Westen.