In deze podcast gaat het over zelfdoding. Denk je aan zelfdoding? Probeer er dan met iemand over te praten. Bijvoorbeeld met vrienden, familie of je huisarts. Als je het liever anoniem doet kan je bellen met 0800 0113 of chatten op 113.nl
Tineke: Geachte rechtbank, aanwezigen. Ik ben heel blij en dankbaar dat ik de ruimte krijg om iets van mezelf te vertellen. Want u heeft mij leren kennen via de dossiers, de zwarte letters en nu kunnen we even verbinding maken.
Dit is Tineke Boogaarts. Tineke zit in de rechtszaal van het Paleis van Justitie in Arnhem.
Tineke: En ik spreek graag vanuit mijn hart en het liefst van hart tot hart, maar dat heb ik niet in de hand
Ze wordt verdacht van hulp bij zelfdoding en het lid zijn van een criminele organisatie met het doel een zelfdodingspoeder te verspreiden. Ze noemen het Middel X. Maar Tineke ziet zichzelf absoluut niet als een crimineel.
Tineke: En ik kon maar aan één ding denken. Snotverdorie, ik word verdacht van medemenselijkheid en gestraft met het tegendeel.
Achter Tineke zit Jos van Wijk.
Jos van Wijk: Laat ik beginnen met te zeggen dat ik een babyboomer ben.
Ook hij wordt verdacht van het onderdeel zijn van een groep die helpt bij zelfdoding.
Jos: Dat er met dit onderzoek een smet aan mijn persoon kleeft. Een smet die maakt dat ik geen ander werk kan vinden. Steeds weer wordt bevraagd over de stand van zaken. Die mijn vrolijkheid en spontaniteit heeft aangetast. En mijn bloeddruk in de gevarenzone heeft gebracht. Het is ver van de waarheid. Het is onjuist dat ik zou hebben deelgenomen aan een criminele organisatie gericht op hulp bij zelfdoding.
Het lijken twee doodgewone burgers maar ze staan terecht voor een zwaar misdrijf. Wat is hier nu precies gebeurd?
Dit is een podcast over de dood. De zelfgekozen dood. Het is een podcast over hulp wel hulp is.
Het is een verhaal over een groep babyboomers, de generatie die jarenlang heeft gestreden voor baas in eigen buik en nu voeren zij actie voor baas over eigen dood. De een vindt hun vrijheidsstrijders, de ander noemt hun levenseindeterroristen.
Zelfdoding is niet strafbaar, maar iemand daarbij helpen wel. En dat pikt deze groep niet.
Ik ben Hansje van de Beek van Argos, en ik onderzoek wat de grenzen zijn bij hulp bij zelfdoding. Waar eindigt genade en begint de doodzonde?
Rechter: Wij beginnen vandaag aan de behandeling van deze strafzaak die over meer gaat dan deze strafzaak zelf. Ook voor ons is het zo dat deze zaak voor professionele en misschien ook wel persoonlijke dilemma's zal plaatsen. En toch moet deze zaak gaan over u, en over uw rol. We zullen daarbij niet vergeten dat het om hele existentiële menselijke belangen en vragen gaat, voor u, voor de nabestaanden, voor de samenleving.
Deze zaak is uniek omdat er een grote groep mensen, waarvan een deel voor de deur staat te protesteren, vindt dat de verdachten niet vervolgd moeten worden, maar een lintje zouden moeten krijgen. Volgens hen zijn het helden, de Dolle Mina's van de dood.
Achterin de zaal zitten de boze en intens verdrietige families en vrienden van de mensen die het zelfdodingspoeder Middel X hebben gebruikt.
Ook de perstribune is afgeladen. Op een balkon kijk ik samen met de journalisten van de Telegraaf, NRC en de Volkskrant op de zaal neer. Het is zelfs zo druk dat er een apart zaaltje met een scherm is waar de journalisten zitten die niet meer pasten.
Officier van justitie: De personen die zich met de handel bezighielden bepaalden wie het Middel X wel en niet kreeg.
Rechts van de rechters neemt het Openbaar Ministerie plaats.
Een van de twee officieren van justitie legt uit waarom zij de verdachten vervolgen.
Officier van justitie: En daarmee bepaalden zij dus wie er wel en niet mochten sterven. Door hen werd de in Nederland geldende zorgvuldige wetgeving omtrent euthanasie en hulp bij zelfdoding, volledig omzeild. Kennelijk vonden zij dat zij op de stoel van de arts konden gaan zitten. Niet dat zij ook maar iets van een medische beoordeling deden: als betaald werd, kon je het Middel X krijgen. Of je nu jong of oud was, of je nu depressief was of niet, of je ziek was of gezond, dat maakte niet uit.
Voor de neus van de drie rechters zitten zeven 70+ers. Zij ogen zenuwachtig, niet gek want zij zijn de verdachten. Alle verdachten zijn of waren lid van de Coöperatie Laatste Wil, de CLW. Dat is een organisatie die strijdt voor een levenseinde in eigen regie.
Jos van Wijk, 75 jaar, ziet er de dag dat hij voor de rechter moet verschijnen niet anders uit dan anders. Zijn wilde grijze krullen zijn niet extra gekamd, en ook heeft vandaag zijn overhemd niet een extra knoopje gesloten. De rechters zouden, als zij goede ogen hebben, door het borsthaar van Jos een Yin Yang-hangertje kunnen zien bungelen.
Tineke Boogaarts, 74 jaar, heeft vandaag, net als bijna elke andere dag, een paarse outfit aan. Ooit kwam die kleur uit een kleding kleurenanalyse, maar ze vindt het ook gewoon een lekkere kleur, vertelt ze me later. Ik vind hem ook bij haar passen, paars is de kleur die je vaak ziet bij yoga- en meditatiecentra en Tineke is het type dat erg gezond eet en vaak gaat yogaën.
Naast Jos zit Petra de Jong. Samen zijn zij jarenlang het bestuur van de CLW geweest. Dan is er Loek. Hij is de oudste verdachte, 80 jaar en met name de reden voor onze lange pauzes, hij doet tijdens de lunch een dutje om het proces vol te houden. Dan heb je nog Erik, Marja en een andere Jos. Volgens het OM waren zij tussenpersonen in het criminele netwerk.
En al zijn de zeven allemaal verdacht in dezelfde zaak, dat wil niet zeggen dat ze van precies hetzelfde verdacht worden. Het Openbaar Ministerie heeft dan ook niet dezelfde eis voor allen. Tineke is een van de twee mensen tegen wie de hoogste straf geëist wordt:
Officier van justitie: We vorderen aan haar 30 maanden gevangenisstraf, waarvan 12 voorwaardelijk.
Dat komt neer op anderhalf jaar cel. Dat is veel meer dan de tien maanden die tegen Jos geëist wordt. Het OM legt tijdens de rechtszaak uit hoe ze tot die eis gekomen zijn.
Officier van justitie: Mevrouw Tineke stond aan de wieg en in het hart van de samenwerking met Alex S. voor een grootschalige en gestructureerde verspreiding van Middel X.
Alex S. werd al eerder in een andere rechtszaak veroordeeld. Volgens de rechtbank is bewezen dat hij aan meer dan 1600 mensen Middel X verkocht heeft. Zeker tien van hen overleden.
Officier van justitie: Gebleken is dat zij doordat zij in contact kwam met Alex ervoor gezorgd heeft dat er een distributiesysteem voor Middel X kwam. Zij leverde zelf het middel in haar eigen huiskamerbijeenkomsten, maar ook in andere huiskamerbijeenkomsten.
Jos van Wijk zou volgens het OM het middel niet verkocht hebben, maar zeker wel geweten hebben dat het gebeurde. Hij zou de andere kant op hebben gekeken. En dat was belangrijk omdat hij bestuurslid was van de Coöperatie Laatste Wil. Hij had kunnen ingrijpen.
Officier van justitie: Hij had twee gezichten: naar buiten toe en in de officiële uitingen van de CLW deed hij alsof hij er alles aan deed om illegale activiteiten te voorkomen. Dat was een vals beeld, want ondertussen hield hij zich bezig met het actief in standhouden van het distributiesysteem.
Jos verklaart tijdens de zitting dat hij op een gegeven moment wel iets gehoord heeft over de verkoop van Middel X, maar de leden van de Coöperatie Laatste Wil heeft laten weten dat dit echt niet de bedoeling was. Hij wist namelijk: informatie geven mag, verkopen niet. Hij wijst naar Tineke, volgens hem heeft zij samen met een groepje anderen toch doorgezet.
Jos: Hoe goed hun bedoelingen misschien ook waren. Een groep mensen onze doelstelling en ons beleid heeft ondermijnd. Het voelt als een dolksteek in de rug. Het doet me pijn en het maakt me boos.
En Jos was zo kwaad dat hij Tineke uit de Coöperatie Laatste Wil heeft gezet.
Ik zit bij Jos aan de keukentafel. Jos is een joviale boomer, een flapuit met een bulderende lach.
Hij gaat me vertellen over het begin, over de opmaat naar wat uiteindelijk het OM ertoe zal brengen Jos te vervolgen. Het begon allemaal in de tijd dat Jos nog vrijwilliger was voor een andere organisatie, de Nederlandse Vereniging voor een Vrijwillig Levenseinde, de NVVE. Als ik hem vraag waarom hij zich inzette voor deze vereniging, krijg ik een antwoord wat ik niet verwacht.
Jos: Omdat ik heel veel autoreed. Ik ging altijd naar klanten toe door het hele land heen. Op een moment een idee van: “God, je zal je toch maar tegen een boom rijden en als een kasplantje in je in een ziekenhuisbed komen te liggen. Nou, dat gaat Jos niet doen.”
De NVVE die had toen zo'n serie documenten, wilsverklaring, euthanasieverzoek en dat soort dingen. Toen ben ik lid geworden van de NVVE. Dat was al vrij vlot.
De zelfgekozen dood intrigeert Jos zo dat hij al snel actief wordt als vrijwilliger. Hij gaat voor de NVVE debatten organiseren.
Jos: Door het hele land heen, honderden mensen werkelijk. En die hadden toen die Lagerhuisopstelling. Kan je nog herinneren dat je dan zo, mensen in groepen tegenover elkaar hebt? En er waren een paar frontmannen die vertelden dan een stelling en daar ging de zaal op reageren en vervolgens ging jij dan weer. Ik zou de frontman zijn voor de autonome route.
Er zijn verschillende routes naar een zelfgekozen dood. Het meest bekend is misschien wel de medische route: euthanasie. Een arts die iemand helpt te overlijden die ernstig ziek is. Jos moet op de Lagerhuis-avond een andere route verdedigen.
Jos: Een autonome route: wij willen zelf kunnen beslissen over leven en onze eigen dood. Zonder dat we een ander tot last zijn, zonder dat we een ander daarmee meesleuren. Zonder dat we een ander daarvoor verantwoordelijk houden. Nee, wij zijn verantwoordelijk voor ons eigen overlijden.
Dus ik zat thuis dat voor te bereiden. En toen dacht ik van jeetje, ja wat vind ik daar eigenlijk van? En toen kwam ik op dat begrip eigen verantwoordelijkheid uit. Uiteindelijk was dat voor mij de basis. Van, ik ben verantwoordelijk voor mijn leven en dus ook voor mijn dood. En ik mag mijn hele leven van alles doen. En ik noemde toen van alles op, ook in die in die lezingen. Van je mag roken, je mag drinken als je achttien bent, dan mag je gaan stemmen, je mag een rijbewijs halen, je kan een gezin stichten, je kan een sekseverandering ondergaan, je kan tattoos laten zetten. Maar als ik dood wil, gaat een ander daarover. Dat zal niet waar zijn. Dat zal niet waar zijn! Weet je? Zo hè? En toen begon die rebellie van potverdomme, die dokters hebben veel te veel voor het zeggen.
En dan gebeurt het.
Jos: In één avond was ik de gedachte van die autonome route geworden.
Jos is totaal gegrepen door de visie.
Jos: Zolang ik daar zelf over kan beslissen, ga ik dat wel doen. Ja, zo is het ontstaan.
En volgens Jos waren zijn speeches een groot succes.
Jos: Nou, zo begon dat feest. In die publieksdebatten vroegen we meestal aan het begin: “wie is er voor de autonome route”? En dan wisten een hoop mensen het nog niet. Dus dan was er een bepaald aantal mensen die dachten: “oh, dat zou wel wat zijn". Maar aan het eind van die bijeenkomsten vroeg ik het weer. Er was bijna altijd 85, 90%: “Ja, wij zijn voor de autonome route!”. Ik had ze allemaal mijn kamp op gepraat.
Jos pikt het dus niet meer, hij wil niet dat een arts beslist of hij dood mag. En ontstaat er een plannetje. Samen met een ander lid van de NVVE wil hij niet langer alleen maar praten over de autonome route, hij wil hem ook echt mogelijk maken.
Jos: Als je dat dan doet, wil je een organisatie hebben die dat mogelijk gaat maken binnen de mogelijkheden van de wet. Dat was van begin af aan het uitgangspunt. En het moet met een middel zijn wat ongelooflijk goed werkt.
Ook Tineke gaat mij vertellen hoe zij zich bezig is gaan houden met de zelfgekozen dood. Ik zit bij Tineke thuis. Op de begane grond heeft zij haar werkkamer. Een grote open ruimte met uitzicht op de achtertuin. Deze plek zal later nog een belangrijke rol gaan spelen in de rechtszaak.
Tineke is 75, maar werkt nog steeds. Al bijna 30 jaar is ze astroloog. Aan de hand van je horoscoop kan zij meedenken over je levensvragen.
Tineke: Ik ben een andere astroloog dan de meeste astrologen.
Tineke is niet alleen een andere astroloog dan de meeste astrologen, ik denk dat je wel kan zeggen dat zij een ander mens is dan de meeste mensen.
Tineke: Ik ben heel intelligent. Hoogbegaafd zelfs.
Ze is zelfverzekerde vrouw die gewoon durft te zeggen dat ze een ontzettend goede schrijfster is, en ook een goede luisteraar, en spreker.
Tineke en ik kennen elkaar al een tijdje, we hebben elkaar vaak gezien, voor en na de zittingsdagen, maar nu spreken we elkaar voor het eerst on the record. Ze is al vaker geïnterviewd.
Tineke: En dan verdraaiden ze mijn woorden gewoon en maakten ze de astrologie belachelijk, terwijl het voor mij een hele serieuze bezigheid is en dat vind ik respectloos. Dus daar doe ik niet aan mee. Ja, nu doe ik wel mee aan jou, maar ik vertrouw je.
De zelfgekozen dood lijkt een rode draad door haar leven. Het is als een waslijn waarop op verschillende punten gebeurtenissen hangen. En die lijn wordt al voor haar dertigste vastgemaakt.
Tineke: Ik heb diverse zelfdodingen meegemaakt. Een vriendin van ons, die was gescheiden en die belde op vanuit het ziekenhuis, met de mededeling dat ze er een einde aan ging maken. Toen zijn we in de auto gesprongen, zijn we daarheen gegaan en we hebben haar daar weer uit weten te praten. En ze heeft nog jaren geleefd. Ze kon heel moeilijk alleen zijn. Ze heeft weer een partner gevonden.
Ik heb een vriendin gehad. Ik woonde op een flat van zeshoog. Die zat ook in een scheiding. Die logeerde bij mij en ik denk 's nachts wat hoor ik, en die was naar de deur aan het lopen om naar beneden te springen. Die heb ik daar ook van weten te weerhouden.
Een van de volgende punten op de rode draad van Tineke is een artikel in de krant, geschreven door Huib Drion, een rechtsgeleerde.
Tineke: Vanaf de pil van Drion in ‘91, had ik zoiets van dat wil ik in mijn nachtkastje hebben, helemaal niet om dood te gaan. Ik ben eigenlijk nooit bezig geweest met dat ik dood wilde.
De pil van Drion. Dat is niet letterlijk een pil maar dat is een idee, een visie beschreven in een artikel in de krant NRC. Het artikel had niet alleen invloed op Tineke, de ingezonden brief deed veel stof opwaaien. Zo veel, dat ze er nu nog over praten.
Huib Drion: Het is een hele delicate materie natuurlijk waar je heel gauw mensen mee kwetst. Dus ik ben er vrij lang mee bezig geweest.
Dit is Huib Drion in 2001, tien jaar na zijn ingezonden stuk.
Drion: Wij laten toe, onze wet laat toe, de overheid, de hele maatschappij laat toe dat mensen een eind aan hun leven maken. Maar, hoe moeten ze dat doen? Door van een balkon te springen, of door voor de trein te springen of door zich op te hangen. Allemaal afschuwelijke dingen, niet alleen voor zichzelf afschuwelijk, maar ook voor hun nabestaanden en voor de Umwelt.
Wat hen niet de mogelijkheid gegeven wordt, is om op een behoorlijke manier een eind aan het leven te maken, waarvoor de middelen natuurlijk in onze ver doorgevoerde samenleving al lang aanwezig zijn. Maar die krijgen ze niet.
Drion maakt een punt dat mij echt een nieuw inzicht geeft, hij eist niet dat de overheid iets voor hem doet, hij eist dat de overheid hem niet langer iets ontzegt.
Drion: Wat voor recht heeft de overheid om oude mensen onmogelijk te maken op een behoorlijke, fatsoenlijke manier een eind aan hun leven te maken?
Ik denk dat iedereen vindt dat de overheid een gewelddadige zelfdoding moet proberen te voorkomen. Bijvoorbeeld door hekken langs het spoor en bruggen te zetten. Niet alleen voor de mensen die niet meer willen leven, ook de mensen daar omheen. Maar is het ook zo logisch dat de overheid humane manieren probeert tegen te houden?
Drion: Waar is de rechtvaardiging voor de overheid om dat aan oudere mensen te zeggen?
Er is nog een ervaring met de dood die Tineke getekend heeft. Het is een heftige zelfdoding waar zij direct getuige van was. Ik heb veel nagedacht of ik dit moet laten horen. Aan de ene kant blijkt uit onderzoek dat media-aandacht voor methoden van zelfdoding voor copycatgedrag kan zorgen. Aan de andere kant vind ik het belangrijk om Tineke's verhaal te vertellen, omdat deze ervaring haar keuzes heeft beïnvloed. En dus zal het vooral gaan over haar beleving en niet over wat er precies gebeurd is.
Tineke: Ik schrok en ik zie dat er iets gebeurt, maar dat beeld ben ik kwijt. Dat is normaal bij een ingrijpende gebeurtenis. Dan wordt het je ontnomen om dat waar te nemen omdat je dat waarschijnlijk niet aankan. Maar er gebeurde van alles. Er kwam een helikopter. Ik wilde naar die man toe. Ze wilde me tegenhouden, maar ik wilde hem zien en ik zag dat ie niet zou gaan redden. Hij is afgevoerd met de ambulance en mij hebben ze meegenomen en onderweg kreeg het telefoontje dat hij was overleden.
En ik had voor mijzelf het gevoel van, ik heb hier niets aan kunnen doen...
Een vreselijke ervaring en ze zocht daarom hulp bij een psychiater.
Tineke: Maar het mooie ervan is vooral het vervolg ervan.
Ze besluit als onbetaalde medewerker bij Slachtofferhulp te beginnen.
Tineke: En daar heb ik dus heel veel mensen begeleid die getuige waren van die gruwelijke zelfdodingen. En doordat ik het zo intens heb beleefd, was het ook niet een verhaaltje wat ik uit een boek had of zo, maar konden ze zien wat het mij gedaan had.
Het is dus misschien niet gek dat Tineke de ontwikkelingen rond een legaal zelfdodingsmiddel blijft volgen. Zij wil dat mensen op een veilige, weloverwogen en niet-gewelddadige wijze een einde aan hun leven kunnen maken. Maar zoiets komt er niet. Integendeel.
Fragment NOS Journaal: Er komt een telefoonlijn en een website voor mensen die overwegen zich van het leven te beroven. Het kabinet geeft een subsidie van 700.000 euro aan 113Online.
Het is 2008, 17 jaar na het ingezonden stuk van Drion en voor het eerst in lange tijd zitten er twee christelijk partijen in de regering. En met name de ChristenUnie zet zich in om niet te werken aan een legaal zelfdodingsmiddel, maar om het aantal zelfdodingen terug te brengen. Voor het eerst komt er een nationale aanpak en een concreet doel. Minister Ab Klink van Volksgezondheid wil het aantal zelfdodingen met 5 procent per jaar gaan terugbrengen.
Rond die tijd gaat de NVVE, de Nederlandse Vereniging voor een Vrijwillig Levenseinde, juist een stap verder de andere kant op.
Fragment NOVA, Twan Huys: Vanaf vandaag biedt de Nederlandse Vereniging voor een Vrijwillig Levenseinde op internet concrete methoden voor zelfdoding aan. Volgens de vereniging is dit wereldwijd een van de eerste websites die tot in detail methoden voor zelfdoding beschrijven.
De twee werelden komen tot botsing in het programma NOVA waar Petra de Jong, toen directeur van de NVVE en nu verdachte in de rechtszaak, debatteert met Jan Mokkenstorm van 113.
Fragment NOVA, Petra de Jong: Wij hebben vandaag informatie op onze website gezet. Omdat we daar voorzien in een grote behoefte van onze leden. Ons leden die over het algemeen graag de regie over hun eigen leven hebben en zelfbeschikking. En daarmee ook zelfbeschikking over hun dood en een waardige manier van sterven wensen.
Twan Huys: Jan Mokkenstorm, 113Online.nl is uw website. Die beoogt eigenlijk precies het tegenovergestelde. Wat vindt u van de website die vandaag in lucht is gegaan?
Jan Mokkenstorm: Ik ben er niet zo blij mee. Ik denk dat het zo jammer is dat uw hulp gericht is op een klein aantal mensen, vergeleken met die honderdduizenden mensen die wanhopig zijn, die wij nu bij 113Online sinds een maand krijgen. Op dit moment 40.000 mensen op de site gehad in vier weken tijd. Honderden mensen die gewoon hulp willen en die ons gewoon vertellen: “ik heb zo lang zitten hikken tegen dit moment om die hand uit te reiken naar hulp, en ik doe het nu een keertje omdat het anoniem kan”.
Petra de Jong: Ik vind dat u heel goed werk doet.
De woorden van Petra de Jong zijn dan misschien verzoenend, de partijen kunnen haast niet verder van elkaar staan. Ondanks de kritiek van 113 blijven de adviezen gewoon op de website staan.
Er zijn leden bij de NVVE die helemaal klaar zijn met het debat. Ze vinden dat het niveau van het gesprek niet verder komt dan ge-ja maar.
Ze horen: “Ja, maar wat als een kind het te pakken krijgt? Ja, maar wat als depressieve mensen het in een opwelling gebruiken? Ja, maar je kan er ook mensen mee vermoorden?”
In 2013 besluit die groep dat ze niet meer gaan praten maar iets gaan doen.
Ze willen de problemen gaan oplossen. En Jos van Wijk en Petra de Jong staan vooraan. Ze stoppen bij de NVVE.
Fragment Radio 1: Er is een coöperatie opgericht die streeft naar vrije verkoop van de laatste wil pil.
Jos: Toen hebben we vanaf dat we bezig waren als coöperatie, sinds 2013, gekeken naar allerlei mogelijke manieren om dood te gaan. We hebben ook werkgroepen gehad die dat inventariseren en waarin de verschillende mogelijkheden werden besproken.
Binnen enkele maanden heeft de coöperatie 2000 leden. Een deel van hen gaat opzoek naar wat zij een “laatstewilmiddel” noemen. Er wordt overlegd met mensen uit de farmaceutische industrie, apothekers en artsen.
Het laatstewilmiddel moet aan een aantal voorwaarden voldoen. Zoals Drion bedacht had, moet het zorgen voor een humane dood, het moet legaal zijn en veilig voor anderen. De CLW benoemt nog een vierde voorwaarde: het moet zeker zijn. Geen weg terug. Zodat de autonome route zeker autonoom blijft.
En dus beginnen de leden te brainstormen en te researchen. Ze pluizen wetenschappelijke artikelen en kranten uit. Ze kijken naar dodelijke ongelukken en moorden. Toxicologen, apothekers en artsen kijken mee. De leden hebben de vreemde ervaring dat zodra iets gevaarlijk is, het interessant wordt. Want, een perfecte moord kan ook zomaar een perfecte zelfdoding zijn.
Jos: Het middel wat gebruikt wordt bij euthanasie en hulp bij zelfdoding maar dat zijn medicijnen. Maar die zitten achter de sleutel van de apotheker. Dus dat is een onbegaanbaar traject, want ja, daar kan je niet aankomen. Het is ook niet legaal te importeren.
Jos: Vervolgens hebben we gekeken naar synthetische middelen. Kun je dat zo doen dat je een synthetische drugs hebt. Nou, dat zou kunnen. Nog steeds is die weg niet onbegaanbaar. Maar elke keer worden de grondstoffen verboden en dan kan je het weer niet gebruiken en zo blijf je dan knutselen.
Ik had er nog nooit zo over nagedacht. Maar zelf uit het leven stappen, op een humane en legale manier is helemaal niet zo makkelijk. Legaal is vrijwel altijd gruwelijk: springen, verhangen, verdrinken, allemaal een nare dood. Of voor de persoon zelf, of voor de mensen daaromheen.
En de meer humane manieren, zoals medicatie, zijn alleen illegaal te bemachtigen.
En dus gaat het brainstormen door.
Jos: Toen hebben we gekeken naar de gassen en zijn hele interessante gassen. Dus zo ga je alles af zitten pellen.
Een oud-apotheker presenteert een laatste-wil-box, een kist waarin gas kan worden toegevoegd of de zuurstof eruit. Er wordt zelfs contact gezocht met een industrieel ontwerper maar de zelfdoodskist haalt het niet. Juridisch blijken er haken en ogen aan te zitten.
Een van de leden verdiept zich in natuurlijke middelen. Hij bestelt boeken over dodelijke planten. Maar dat gaat volgens hem vaak gepaard met buikkrampen en inwendige bloedingen. Het is vieze rotzooi, concludeert hij.
Een lid gaat zelfs de grens over en op bezoek bij een Zuid-Afrikaanse traditionele genezer die zijn patiënten behandeld met kruiden en communiceert met voorouders. Maar ook daar wordt de oplossing niet gevonden.
En dus gaat de zoektocht door.
Ondertussen groeit de coöperatie. Ook Tineke wordt lid van de CLW.
Tineke: Ik was al heel snel lid en dat kwam doordat mijn moeder overleed en mijn broer is overleden, en die heeft geen kinderen. Mijn vader is overleden. Maar ik was dus alleen in een doodlopend straatje. En toen kwam die CLW en toen dacht ik van hé want ik had zoiets van wie moet er nou voor mij gaan zorgen als ik doodga.
In de CLW vindt Tineke mensen waarin zij zichzelf herkent.
Tineke: Ik vond dat zo'n prettige groep van mensen, gelijkgestemde, hoogontwikkeld, vrij praten over allerlei dingen, over de dood. Ik heb altijd vrij over de dood kunnen praten en dat vond ik een hele fijne groep.
Tineke helpt niet mee bij de zoektocht naar het middel, maar draagt wel haar steentje bij. Het is een beetje zoals een actief lid van een tennisvereniging, vertelt ze. Je doet wel klusjes, ballen rapen en zo. Ze heeft wel iets gedaan, maar nooit structureel.
Tineke heeft in die tijd wel gesprekken met mensen, die ze later huiskamerbijeenkomsten zal gaan noemen.
Tineke: In het begin was het vooral mensen die bang waren voor de dementie en daarover spraken en vooral ook over dingen die ze in hun omgeving meemaakten. Van, we zijn daar bang voor en middel X was er helemaal toen nog niet. Nou ja, dan ga je praten over wat er wel mogelijk is en wat je weet. Ik heb dat ook helemaal moeten uitzoeken en me daar in moeten verdiepen. Maar dat ligt me wel.
Dus dan kom je op euthanasie terecht. Dus dan ga je uitwisselen, want de één weet wat, de ander weet wat. Ik ben dan meer gespreksleider dan dat ik alles weet, want ik ben het ook nog aan het uitzoeken.
Die term, huiskamergesprekken of huiskamerbijeenkomsten, heeft ze overgenomen van de CLW. Toch houdt ze nu, en ook tijdens de zitting, vol dat haar bijeenkomsten niets met de CLW te maken hebben.
En van de beslissing om de naam huiskamergesprekken over te nemen zal ze flink last krijgen. Want, zo zal het OM later stellen: die huiskamerbijeenkomsten waren er niet alleen om over de dood te praten, maar waren een plek om het zelfdodingspoeder Middel X te verspreiden. En dat zou hier, bij Tineke thuis, en ook onder andere door Tineke, allemaal bekokstoofd zijn.
Terwijl Tineke gesprekken heeft over de dood en er CLW-leden op zoek zijn naar een laatstewilmiddel is het bestuur bezig met wat er moet gebeuren als dat middel eenmaal gevonden wordt.
Jos en medebestuurder Petra de Jong, proberen een manier te vinden om op een legale wijze hun leden het laatstewilmiddel te verstrekken. En dat is nog niet zo makkelijk, vanwege Artikel 294 van het Wetboek van Strafrecht: Het verbod op hulp bij zelfdoding. Ze hopen dat het OM een oogje dicht kan knijpen.
Jos: Want wij wilden een proeftuin, een proeftuin met een beperkt aantal mensen boven een bepaalde leeftijd die dat middel beschikbaar zouden kunnen krijgen op momenten dat ze dat willen, met allerlei veiligheidsmaatregelen en noem maar op.
Het idee is dat 10.000 mensen een laatstewilmiddel krijgen. De mensen worden 10 jaar lang gevolgd en een deel van hen zal het middel vrijwillig gebruiken. Zo krijgt de maatschappij ervaring met de autonome route, aldus de CLW. Ze hopen voor dit idee een uitzondering op de wet te krijgen. Een gedoogconstructie.
Jos: Een van onze leden was een hoge piet bij justitie. En die zei: “Ja, meneer Van Wijk, ik heb toch de stellige indruk dat u de invloed van justitie onderschat”.
Volgens deze hoge pief is het belangrijk dat het OM al weet van dit idee voordat ze ermee naar de politiek of het ministerie gaan.
Jos: Hij zei “Ik wil het bruggetje wat maken, met de lid van het college van procureurs-generaal die dat onder zijn hoede heeft, meneer Otte.” Nou zeiden wij: “Dat is goed, gaan we daar naartoe”. Dus uiteindelijk gingen hij, Petra en ik bij Rinus Otte op de koffie.
En dus gaan Petra de Jong en Jos naar de hoogste baas van het OM die gaat over hulp bij zelfdoding: Rinus Otte. De vraag die zij stellen: kan het OM gedogen dat er tijdens de proeftuin niet wordt gehandhaafd. Is er ruimte voor een gedoogbeleid?
Jos: Toen zegt Rinus Otte: “Ja, een gedoogconstructie kan. Als de politiek het wil, kunnen we alles regelen. Want ja, dat moeten we dan wel.” Toen wisten we nog niet zoveel van Rinus Otte.
Hansje: Ging je daar enthousiast weg daardoor?
Jos: Nou, in ieder geval in het besef dat we niet bij hem moesten zijn, maar bij de politiek.
Het enige dat Otte eigenlijk zegt is dat ze aan het verkeerde adres zijn, bij hem valt niets te halen. Ze moeten naar de minister. Maar vanaf dit moment staat de CLW dus op de kaart bij het OM. En zal Jos altijd het gevoel houden dat deze Rinus Otte een kruistocht voert tegen de verruiming van de wet die hulp bij zelfdoding verbied.
Dus bij het OM loopt het vast. Maar dan krijgt Jos een telefoontje.
Jos: 30 juni 2017.
Archief, Paul Bremer december 2003: Ladies and gentlemen: We got him
Jos: We hebben hem.
Hansje: “We hebben hem”. Een kleine variant op wat er in Irak gebeurde.
Er is een zeer giftig conserveermiddel ontdekt. Het poeder wordt in laboratoria gebruikt en is bij kleine hoeveelheden al dodelijk. Er is geen tegengif. Van de stof is een hele industrie afhankelijk. Het middel verbieden is dus moeilijk. Het lijkt perfect. En twee maanden later is het al zo ver.
Fragment Nieuwsuur, Twan Huys: De Coöperatie Laatste Wil heeft een dodelijk legaal middel gevonden waarmee men zelf een einde aan het leven kan maken.
Dolle Mina’s van de dood is een Agros-podcast van HUMAN en VPRO en is gemaakt door mij, Hansje van de Beek, voor NPO Radio 1. Hulp bij de research kreeg ik van Michelle Salomons. Techniek: Wederik de Backer, storytelling-advies: Katinka Baehr, Beeldontwerp: Sophia Twigt, productie: Nicoline Tania en de eindredactie werd gedaan door: Nikki van der Westen.