Poetins strijd om Oekraïne: Europa na een jaar oorlog

‘De Europese Unie (EU) wordt in het dagelijkse werk, in de dagelijkse politiek en beleidsvorming gedomineerd door de oorlog met Oekraïne’, stelt Mendeltje van Keulen, lector op het gebied van Europees beleid en de impact aan De Haagse Hogeschool. ‘Het verandert de manier waarop Europees beleid wordt gemaakt en hoe politici met elkaar omgaan.’

Met de Oekraïnecrisis heeft de Europese Commissie (EC), het dagelijkse bestuur van de Europese Unie, een actievere rol gekregen. Volgens Van Keulen heeft Ursula von der Leyen, voorzitter van de EC, het initiatief voor nieuw gezamenlijk Europees beleid met succes naar zich toegetrokken. ‘Toen Von der Leyen werd aangewezen door de Europese regeringsleiders, zei zij al dat Europa geopolitiek een slag moest slaan. Deze crisis heeft voor haar de mogelijkheid geboden om hiernaar te handelen.’  

In West-Europa ontstond een besef door de oorlog in Oekraïne: ‘De waarschuwing vanuit het Balticum, Centraal- en Oost-Europa dat we de Russische beer niet moesten vertrouwen, bleek wel degelijk terecht. Dit leidde tot een realisatie, en misschien ook wel schuldgevoelens, dat oproepen van deze delen van Europa toch heel serieus moesten worden genomen.’

Volgens Van Keulen is de positie van Nederland, mede door de oorlog, ook veranderd: ‘We kwamen van een afhoudende positie ten opzichte van de EU en Europees beleid. Dit is de afgelopen jaren veranderd in de richting van meer gezamenlijk beleid. Daar heeft de inval in Oekraïne afgelopen jaar nog een extra impuls aan gegeven.’

Deze geopolitieke benadering domineert eveneens op het gebied van defensie. Defensie werd voornamelijk nationaal geregeld, maar is inmiddels een Europese pijler binnen de NAVO geworden. Dick Zandee, onderzoeker bij Clingendael op het gebied van veiligheid en defensie, stelt: ‘Door de oorlog in Oekraïne is er sprake van een omschakeling in Europa, van een voornamelijk op economisch en sociaal gerichte samenwerking naar een organisatie die zich in de wereld plaatst als geopolitieke speler die meer geld besteed aan defensie.’

‘Wat we zien is bereidheid vanuit de Europese Commissie om geld vanuit de EU te investeren in de aanschaf van militair materieel. Hierbij is het doel van de commissie om een eind te maken aan de nationale besluitvorming over aankopen binnen defensie’, stelt Zandee. ‘In heel Europa wordt een groot deel van dit extra geld besteed aan materieel dat in Oekraïne succesvol blijkt te werken.’

De nadruk op collectivisering van defensie en geopolitiek zien we ook terug bij de NAVO: ‘Het doel van het Kremlin is het verzwakken en verdelen van de NAVO, maar het tegendeel is gebeurd. De NAVO is heel sterk één geheel gebleken. De aandacht ligt weer volledig op collectieve verdediging van het NAVO-verdragsgebied. Het zwaartepunt ligt vooral aan de oostgrens.’ Volgens Zandee vraagt dit veel inzet van lidstaten: ‘Dat gaat een enorme druk leggen op de lidstaten om meer onderdelen van hun krijgsmacht snel inzetbaar te maken.’

Rusland was als één van de grootste gasleveranciers verantwoordelijk voor 40% van het gas dat aan de EU geleverd werd. Nu dat niet meer zo is, merken we dit in heel Europa. ‘De Europese energiepolitiek heeft een vrij stevige schok gekregen’, vertelt Aad Correljé, energiedeskundigde aan de TU Delft. ‘Een hoop mensen onderschatten dat een goed functionerende gasmarkt alleen goed werkt als er sprake is van een groot aanbod van gas, een overaanbod.’

Op een snelle terugkeer naar de voormalige energieprijs hoeven we volgens Correljé overigens nog niet te rekenen: ‘Die structurele verhoging van energieprijzen zullen we blijven houden.’

Correljé’s voorspelling is dat Europa vanaf nu te maken gaat krijgen met een energiepolitiek, in plaats van een energiemarkt. Maar dat heeft niet alleen te maken met de oorlog tussen Oekraïne en Rusland, vertelt hij. Ook met klimaatverandering. ‘We moeten gaan streven naar duurzaamheid en naar een CO2-emissiereductie. Er moet een verschuiving plaats gaan vinden naar andere vormen van energie, maar tegelijkertijd ook voorzieningszekerheid in de vorm van langetermijncontracten.’