De Nederlandse Vereniging voor Journalisten (NVJ) maakt zich zorgen dat inlichtingendiensten binnenkort toegang krijgen tot informatie van journalisten, waaronder informatie over hun bronnen. Dat zegt bestuurslid Thomas Bruning vandaag in het onderzoeksprogramma Argos (HUMAN/VPRO).

De zogenaamde tijdelijke wet op de veiligheid- en inlichtingendiensten maakt daarmee inbreuk op de bronbescherming. De NVJ noemt bronbescherming ‘een hoeksteen van de persvrijheid’.

Het ministerie van Binnenlandse Zaken (BZK) acht de nieuwe wet noodzakelijk. Inlichtingdiensten signaleren dat buitenlandse hackers zich met hoge snelheid verplaatsen via thuiscomputers en kabelmodems van burgers. Als de inlichtingendienst voor elke apparaat toestemming moeten vragen om de buitenlandse hackers te monitoren, lopen ze achter de feiten aan. De nieuwe wet wordt binnenkort behandeld in de Tweede Kamer.

'Sleepwet'
Als die ermee instemt mogen de inlichtingendiensten buitenlandse hackers voortaan achtervolgen van apparaat naar apparaat zonder elke inbreuk voor te leggen aan de toezichthouder. Zo dringen zij dus ook apparaten van journalisten binnen, zonder dat er barrières worden opgeworpen. De tijdelijke wet die nu voorligt is een wijziging van de WIV, de ‘sleepwet’ waar Nederland in 2018 in meerderheid tegenstemde. 

Bert Hubert, cybersecurity-expert en voormalig toezichthouder op de inlichtingendiensten, onderstreept de zorgen van de NVJ. Hij vreest dat vooral beschermde beroepen zoals artsen, advocaten en journalisten de dupe worden als geen toestemming meer nodig is van een onafhankelijke toezichthouder. ‘In het nieuwe voorstel wordt die hele toets weggevaagd.’ En wat er nog wordt getoetst, gebeurt veel te licht. ‘Dat duurde vroeger een week, maar nu een half uur.’ 

Het kost überhaupt al tijd om uit te zoeken van wie een telefoonnummer of een internet aansluiting is zegt Hubert. Het ministerie van Binnenlandse zaken zegt tegen Argos dat hun interne toets 'een paar minuten tot een uur' duurt. Maar dit is schier onmogelijk, zegt Hubert: 'Ik zou iedereen aanraden om een keer te proberen binnen één uur uit te zoeken van wie een telefoonnummer is.'

Ook privacyorganisatie Bits of Freedom maakt zich zorgen dat met de nieuwe inlichtingenwet de bronbescherming, en daarmee het belangrijke werk van journalisten op het spel komt te staan. Voor deze groepen geldt verhoogde bescherming. Maar omwille van snelheid worden waarborgen nu afgeschaald.

'Hacken gaat verder dan afluisteren'
NVJ-bestuurder Thomas Bruning vreest dat bronnen niet meer veilig kunnen aankloppen bij journalisten als de kans bestaat dat ze gehackt zijn door de geheime diensten. Hacken gaat nog verder dan afluisteren, zegt de bond. Je locatie en al je contacten zijn bekend. Dat plaatst journalisten die met riskante dossiers bezig zijn in een onmogelijke positie. Zowel wat betreft hun eigen veiligheid maar ook als gaat om de bescherming van hun bronnen. 'Journalisten hebben met kwetsbare mensen te maken. Mensen die grote misstanden zien bij een geheime dienst of overheidsorgaan.' 

Als een inlichtingendienst op apparaten van journalisten meekijkt, wordt hun werk onmogelijk, zegt Bruning: 'Dan is de positie als journalist om misstanden boven water te krijgen volledig uitgewerkt.' Zo worden journalisten zonder dat ze dat zelf willen 'verlengstuk van justitie'.

achtergrond

Journalisten onder de tap door nieuwe sleepwet

Over twee weken stemt de Tweede Kamer over een nieuwe wet voor de geheime diensten. Het gaat om een wijziging van de zogenoemde ‘sleepwet’, waar Nederland in 2018 tegen stemde tijdens een referendum. Een van de redenen voor deze nieuwe wet is de ‘snelheid en wendbaarheid’ die nodig is om bijvoorbeeld Russische en Chinese hackers het hoofd te bieden, zeggen de diensten.

Komt er een sleepwet 2.0?

De inlichtingendiensten gaan niet ongericht hele wijken afluisteren, er wordt alleen heel gericht getapt. En er komt een extra strenge toezichthouder, de TIB. Die moet alle operaties van de geheime diensten vooraf goedkeuren. Dit waren toezeggingen die de regering in 2018 deed, toen de meerderheid van de kiezers in een raadgevend referendum 'Nee' zei tegen de nieuwe Wet op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (WIV), de zogenoemde sleepwet. De regering zei toen: we doen het toch, maar er komen extra waarborgen om de privacy van de burgers niet onnodig te schenden.

Hoe moet het verder met de sleepnetwet?

De Wet op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (WIV) geeft de AIVD en de MIVD bevoegdheden om grote hoeveelheden data van internetverkeer en telefooncommunicatie te tappen. Dit ondanks het raadgevend referendum, waarbij de meerderheid van de stemmers de ‘sleepnetwet’ afwees. Als tegenwicht tegen de nieuwe bevoegdheden werd het toezicht op de diensten verscherpt en kwam er - naast de bestaande Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD) - een tweede toezichthouder: de TIB, de Toetsingscommissie Inzet Bevoegdheden.

Inlichtingendiensten controleren, hoe doe je dat?

Hij werd vlak na de onthullingen van Snowden voorzitter van de CTIVD en kreeg daarna de ‘Sleepwet’ voor de kiezen. Nu neemt Harm Brouwer afscheid. In een interview met Argos blikt de toezichthouder op de inlichtingendiensten terug op een roerige periode. ‘De impact van de nieuwe inlichtingenwet is door iedereen enorm onderschat.’