Argos-journalist Rik onderzocht persoonsdossier in het Nationaal Archief

‘We hebben een lijstje van vier namen ingediend bij het Nationaal Archief’, vertelt Argos-journalist Rik Delhaas. Het grootste gedeelte van de dossiers bij het Nationaal Archief is ‘beperkt openbaar’. ‘Je levert de namen in met geboortedatum en het bewijs van overlijden. In principe moet het dossier gesloten zijn.’

Een van de namen bleek een schot in de roos. Het gaat om het dossier van de voormalig president in ballingschap van de Republiek der Zuid-Molukken (RMS): Johan Manusama. ‘De BVD had tijdens de Koude Oorlog vooral belangstelling voor communisten of sympathisanten voor communisten. Ik dacht: ‘Wat is nou de meest roerige, onveilige periode na de oorlog geweest?’ Ik kwam eigenlijk meteen op de Molukkers. En Manusama is de voorman. Hij vormde de RMS-regering in Ballingschap.’

Manusama was al minister in de RMS-regering toen hij nog op de Molukken zat. En later in Nieuw-Guinea. In 1953 kwam hij met zijn vrouw naar Nederland. Twee jaar eerder kwamen er al 12.500 mensen naar Nederland toe, waaronder 4000 Molukse ex-militairen die dienden in het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger (KNIL).

In de jaren 70 van de vorige eeuw wordt Nederland opgeschrikt door verschillende gijzelingsacties van teleurgestelde en woedende Molukse jongeren. De tweede generatie Molukkers in Nederland vindt dat de Nederlandse regering haar afspraken om zich in te zetten voor de onafhankelijke Republiek der Zuid-Molukken niet heeft nagekomen.

Manusama veroordeelde de gewelddadige acties. Delhaas: ‘Daar maakte hij zich niet populair mee onder de Molukse jongeren.’ Ondanks dat de president geweld afkeurde, bestaat er toch een flink BVD-persoonsdossier over hem. 

Delhaas krijgt toegang tot het dossier van wel vijftien mappen. Om het te bekijken reist hij af naar het Nationaal Archief in Den Haag. ‘Er is een grote leeszaal. Omdat er maar beperkt plaats is, is er soms een wachtrij. Ook lopen er twee beveiligers rond.’ 

Gedurende de dertien dagen die hij er in totaal zit, moet hij zich aan strikte regels houden. ‘Omdat het dossier beperkt openbaar is, mag je geen foto’s maken en niks kopiëren. We hebben alles zitten overtikken. Je laptop mag wel mee naar binnen, maar je moet je camera afplakken.’ Dit alles wordt gedaan vanwege privacybescherming. Delhaas: ‘In de dossiers komen ook mensen voor die nog in leven zijn.’ 

Zo ook in het dossier over Manusama. ‘In mijn reportage zit een berichtje over hoe de BVD een informant werft. Daar stonden de naam en woonplaats etc. gewoon bij. Die informatie hebben wij weggelaten.’

‘Interessant genoeg komen de geweldadige acties heel weinig voor in het dossier’, vertelt Delhaas. ‘BVD'ers vertelden ons: ‘Hij was op dat moment helemaal niet interessant. We moesten achter de radicale elementen aan, dus we hadden even geen tijd voor Manusama.’

Toch volgde de BVD Manusama bijna 40 jaar lang.