Een coalitie van maatschappelijke organisaties begint een rechtszaak tegen de manier waarop de overheid burgers profileert om socialezekerheidsfraude op te sporen in wijken met veel uitkeringen. Aanleiding is nieuw onderzoek van Argos en Lighthouse Reports. Minister Carola Schouten van Armoedebeleid kondigt een externe evaluatie van de methode aan.

FNV, Platform Burgerrechten, Privacy First en Stichting KDVP begonnen eerder de procedure die leidde tot het verbod op het ‘fraudesleepnet’ SyRI. ‘Ons grote bezwaar tegen de SyRI-werkwijze was dat onverdachte burgers massaal aan ondoorzichtige surveillance werden blootgesteld door het koppelen van persoonsgegevens.’ Volgens de organisaties blijkt uit onderzoek van Argos en Lighthouse Reports dat ‘deze werkwijzen na de SyRI uitspraak gewoon zijn doorgezet’.

Argos en Lighthouse hebben met een beroep op de Wet open overheid (Woo) een groot aantal documenten opgevraagd over de werkwijze van de zogeheten Landelijke Stuurgroep Interventieteams (LSI). Hieruit blijkt dat buurten waar het volgens de overheid schort aan de leefbaarheid worden doorgelicht en dat hier lange lijsten met risico-indicatoren voor worden gebruikt. Onder andere gemeenten, Belastingdienst, Toeslagen, UWV, SVB en politie werken samen binnen de LSI en delen risicosignalen en privacygevoelige informatie over adressen.

Maureen van der Pligt van FNV Uitkeringsgerechtigden zegt in een persverklaring over de rechtszaak: ‘Het aantal ‘vinkjes’ kan aanleiding zijn inwoners te onderwerpen aan extra controles zoals huisbezoeken. Terwijl voor de betrokkenen totaal onduidelijk is waarom en hoe hij of zij is geselecteerd’.

Uit documenten blijkt dat ‘vrouw in de bijstand krijgt kind’ een indicator voor fraude kan zijn, iemands waterverbruik, of het níet aanvragen van aanvullende financiële hulp door iemand in de bijstand. Ook is in een flink aantal gemeenten het discriminerende algoritme van de toeslagenaffaire ingezet om ‘verwonderadressen’ aan te wijzen, waar vervolgens een huisbezoek kon plaatsvinden.

Minister Carola Schouten voor Armoedebeleid zegt in reactie op het onderzoek van Argos: ‘Wij willen uitgaan van vertrouwen in mensen. Vanzelfsprekend moeten we ook controleren of er terecht een beroep wordt gedaan op uitkeringen en moet fraude aangepakt worden. Bij die controles moeten we altijd oog houden voor de menselijke maat en scherp zijn op hoe we dat doen. Om die reden vind ik het ook belangrijk dat we met een kritische en open blik kijken naar huidige praktijk.’ De minister laat verder weten dat is begonnen met een evaluatie van de LSI en de manier waarop daarin wordt gewerkt. ‘Onderdeel daarvan is een externe doorlichting van het proces, waar ook de bevindingen van Argos bij betrokken worden. Daarnaast gaan we samen met de LSI-partners - mede naar aanleiding van uw uitzending - goed kijken naar de wijze waarop signalen tot stand komen.’