Fors meer agressie en geweld in jeugdgevangenissen

Uit de cijfers blijkt dat het fysiek geweld tussen jeugdige gedetineerden onderling het sterkst is toegenomen. In 2018 kwam het een kleine 270 keer tot geweld tussen jongeren in de drie locaties van de Rijks Justitiële Jeugdinrichtingen en de particuliere instellingen JJI Lelystad en JJI Teylingereind en in 2020 ruim 460 keer. In 2020 werd 144 keer fysiek geweld gebruikt tegen personeel. Dat is een lichte toename ten opzichte van 2018 toen het ging om 133 incidenten. Daar hoort de kanttekening bij dat het aantal mishandelingen van medewerkers in 2019 met ruim 153 nog hoger lag, maar de cijfers over 2020 van één locatie ontbreken. 

 Psychisch en verbaal geweld tegen personeel nam eveneens fors toe blijkt uit cijfers over drie locaties van de Rijks Justitiële Jeugdinrichtingen (RJJI): van iets minder dan 260 incidenten in 2018 tot ruim 370 twee jaar later. Uit deze cijfers blijkt bovendien dat het aantal pogingen om geweld tegen personeel te gebruiken in de periode 2018-2020 daar flink toenam, van 80 naar 130 keer. In totaal werden er in de RJJI in 2018 een kleine 550 agressie- en geweldsincidenten incidenten geregistreerd en in 2020 ruim 910.

Ook zijn er over de RJJI ‘meldingen bijzonder voorval’ (mbv). Dit zijn ernstige calamiteiten ‘die geleid hebben tot ernstige schade of blijvend letsel, waardoor de bedrijfsvoering geen doorgang kan vinden of het verblijf binnen de inrichting in gevaar komt’. In de periode 2018-2020 waren er daar 194 van. Agressie tegen personeel en onderlinge agressie staan in de top van meest voorkomende ‘mbv’s’, net als ernstige ordeverstoringen. Wat opvalt aan de cijfers over 2020 is dat de RJJI-locatie Den Hey-Acker in Breda verreweg de meeste mbv’s had over agressie tegen personeel (acht) en ernstige ordeverstoringen (vier) van alle locaties. 

Verharding

Gevangenispersoneel sloeg vorig jaar in een brandbrief alarm over de hoge werkdruk en toenemende onveiligheid in gevangenissen en jeugdinrichtingen. Afgelopen week werd bekend dat de inspectie ondanks investeringen nog niet genoeg verbetering ziet bij de jeugdinrichtingen - die onder verscherpt toezicht staan. Dit komt onder meer door personeelstekorten. Argos besteedde in december aandacht aan een belangrijke achterliggende oorzaak: de veranderende doelgroep in met name de jeugdgevangenissen. Jeugdige delinquenten verharden en hun problemen zijn steeds complexer, merken ze in de justitiële jeugdinrichtingen. Dat vraagt ook veel van het personeel dat met deze jongeren werkt. Het gevoel was dat het geweld toeneemt, maar cijfers ontbraken grotendeels. 

Argos vroeg informatie op over geweldsincidenten met de Wet openbaarheid van bestuur. Dit leverde cijfers op die nog altijd geen volledig beeld gaven, omdat alleen fysiek geweld tegen personeel en tussen jongeren onderling ieder jaar voor alle inrichtingen op dezelfde manier worden geregistreerd. Betrouwbare cijfers over onder meer psychologische en verbale agressie en pogingen tot geweld zijn er alleen voor drie locaties van de Rijks Justitiële Jeugdinrichtingen (RJJI): De Hartelborgt in Spijkenisse, Den Hey-Acker in Breda en De Hunnerberg in Nijmegen. Deze cijfers - vastgelegd in de Kwantitatieve analyse agressie- en geweldsincidenten - zijn voor het jaar 2020 met de Wob verstrekt, terwijl Argos via eigen bronnen inzage heeft gekregen in zo’n zelfde rapportage over 2018. Dat was nodig om een vergelijking te kunnen maken. 

De cijfers over 2021 die met het Wob-verzoek werden verstrekt waren niet volledig. Volgens het ministerie van Justitie en Veiligheid was sprake van een ‘lichte daling’ van de geweldscijfers. Er zouden ruim 380 incidenten tussen jeugdige gevangenen zijn geregistreerd en ruim 120 tegen personeel. Harm de Boer van de centrale ondernemingsraad van de Dienst Justitiële Inrichtingen (COR DJI) reageert: ‘De COR-DJI vindt het goed dat de cijfers eenduidig inzichtelijk gemaakt zijn. Het soort incidenten en de zwaarte ervan geven weer wat de COR-DJI al eerder constateerde, dat de populatie justitiabelen verhardt. De genoemde geweldcijfers zullen besproken worden met de hoofddirectie om te kijken waar en hoe ondersteuning gegeven kan worden in het terugdringen van agressie en het weerbaar maken van het personeel.’ De ondernemingsraad verwacht dat al aangekondigde maatregelen, zoals een extra medewerker per groep, de geweldsincidenten kunnen terugdringen. Al blijft het volgens de raad nog wel een uitdaging om deze vacatures te vervullen. De Boer: ’Ondanks deze hoge geweldscijfers weten we dat het personeel nog met veel passie en overgave aan het werk is, het personeel ziet het kind achter de problemen en blijft zich inzetten voor de juiste behandeling en bejegening van iedere jongere in iedere situatie, ook na een incident.’

Yntse Koenen, bestuurder van FNV Justitie en Veiligheid, zegt in de radio-uitzending van Argos dat de cijfers in lijn zijn met recent onderzoek dat de vakbond uitvoerde onder 1800 medewerkers van de Dienst Justitiële Inrichtingen, zowel voor jeugd als de volwassen populatie. Koenen: '73% geeft aan dat geweld toeneemt en 1 op de 3 zegt daar vrijwel wekelijks mee te maken te hebben. Dus het is toch wel behoorlijk ernstig.'

De vakbond verwijt oud-minister Sander Dekker dat hij bij zijn vertrek geen inspanning heeft geleverd om de capaciteitsproblemen op de agenda van zijn opvolger Franc Weerwind (VVD) te plaatsen. 'In het regeerakkoord is 0  euro voor DJI gereserveerd (...) voor jeugdinrichtingen is nu enige verlichting, maar het moet structureel zijn. Er is zoveel achterstallig onderhoud bij DJI, er moet gewoon fors meer geld bij.'

VVD-kamerlid Ulysse Ellian wil de capaciteitsproblemen bij het volgende debat in juni aan de orde stellen. Extra investeringen sluit hij niet uit, maar belangrijker vindt hij dat onderzocht wordt of Nederlandse gevangenissen wel in staat zijn hun wettelijke taak uit te voeren nu de doelgroep snel verandert. 'Met geld alleen wordt het niet veiliger', vindt Ellian. Mogelijk moet het regime anders worden ingericht voor bepaalde type gevangenen. 'Bijvoorbeeld of je kortgestraften en langgestraften wel bij elkaar zet (...) we moeten dat tegen het licht houden.'

Het ministerie van Justitie en Veiligheid laat weten: ‘Elke dag zetten medewerkers in justitiële jeugdinrichtingen zich in om jongeren die in de criminaliteit zijn beland weer op het goede pad te zetten. Bij dit werk zijn incidenten helaas niet altijd te voorkomen en tegelijkertijd is elk incident er een te veel. Veiligheid is en blijft daarom een belangrijk aandachtspunt, vooral nu we zien dat de doelgroep in de jeugdinrichtingen verhardt.’