WODC geeft onderzoeksopdracht georganiseerd sadistisch misbruik terug

In oktober vorig jaar stemde de voltallige Tweede Kamer voor ‘een onafhankelijk onderzoek naar de aard en omvang van georganiseerd sadistisch misbruik van kinderen’, waarin ook ‘ervaringen van overlevenden van ritueel misbruik en hun therapeuten’ betrokken zouden moeten worden.

De motie waarin om een onafhankelijk onderzoek werd gevraagd werd ingediend door Niels van den Berge (GroenLinks), Michiel van Nispen (SP) en Attje Kuiken (PvdA) na Argos-uitzending ‘Glasscherven en duistere rituelen’. In die uitzending was te horen hoe Argos verklaringen ontving van 140 mensen die aangaven slachtoffer te zijn van georganiseerd kindermisbruik met rituele kenmerken. De Landelijke Expertisegroep Bijzondere Zedenzaken, die aangiftes met rituele kenmerkten beoordeelt, zegt ‘dat er noch in Nederland, noch elders in de wereld ooit bewijs is gevonden voor ritueel misbruik’. Uit het onderzoek van Argos blijkt echter dat nog geen handvol slachtoffers aangifte heeft gedaan bij de politie, en dat de meeste verklaringen dus nooit door de politie zijn onderzocht. Argos deed uitgebreid onderzoek naar de verhalen van een deel van de slachtoffers, en ontdekte significante overlap in de verklaringen over locaties en daders.

Minister Grapperhaus zag aanvankelijk ‘geen noodzaak’ om onderzoek naar ritueel misbruik te initiëren, maar vroeg – onder druk van de Tweede Kamer – het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum WODC om een onafhankelijk onderzoek uit te voeren. Hij beloofde om de Tweede Kamer voor het kerstreces te informeren over de opzet van het onderzoek. De toezegde update bleef echter uit. En nu blijkt dus dat het WODC het onderzoek heeft stopgezet. ‘Het WODC heeft de mogelijkheden voor het uitvoeren van een dergelijk onderzoek onderzocht en is tot de conclusie gekomen dat het onderzoek niet op een methodologisch verantwoorde manier kan gebeuren en dat de uitkomsten daarom van onvoldoende wetenschappelijke kwaliteit zullen zijn’, zo schrijft de directeur van het WODC in een e-mail aan het Kenniscentrum Transgenerationeel Georganiseerd Geweld – een groep van ‘professionals die in hun werk te maken hebben gehad met overlevenden van georganiseerd misbruik’. Het Kenniscentrum had het WODC benaderd in de hoop een bijdrage te kunnen leveren aan het onderzoek.

Een woordvoerder van het WODC bevestigt dat het Onderzoekscentrum de onderzoeksopdracht heeft teruggegeven aan het Ministerie van Justitie. ‘Deze afweging is met de ambtenaren van het directoraat-generaal Politie en Veiligheidsregio’s besproken.’ De vertaalslag naar een wetenschappelijke onderzoeksvraag is volgens het WODC lastig te maken. ‘Dit komt doordat de uitspraken van overlevenden en therapeuten niet controleerbaar zijn. Daardoor kan de validiteit en de betrouwbaarheid van de resultaten van het onderzoek in twijfel getrokken worden. Daarnaast maakt het (aspect, red.) “georganiseerd” het complex. Zelfs als je kunt aantonen dat mensen overlevers zijn van seksueel sadistisch misbruik dan is het nog voor het WODC onmogelijk om het georganiseerd zijn aan te tonen.’ 

Het WODC initieert wel een zogeheten ‘dark number onderzoek kindermisbruik’, waar vanaf vandaag door externe partijen op kan worden ingetekend. Probleemstelling: Is het mogelijk om middels wetenschappelijk onderzoek te weten te komen wat de omvang is van kindermishandeling gerelateerd aan geloof of spirituele overtuigingen in Nederland? ‘De schatting zelf is niet onderwerp van het onderzoek’, staat in de omschrijving van de nieuwe studie. ‘Het gaat hier om een verkenning van statistische methoden en modellen, benodigde en beschikbare data.’

‘Er zijn in het verleden verschillende keren Kamervragen gesteld over de omvang van kindermishandeling die (op de een of andere manier) gerelateerd is aan een geloof. De vraag naar de omvang van duivelsuitdrijving, naar de mate van en blootstelling van jongeren aan conversatietherapie met als doel homoseksualiteit te "genezen", legt de woordvoerder uit. ‘Tevens wordt met dit onderzoek voldaan aan de vraag van de minister voor Rechtsbescherming of het mogelijk is een kwantitatief vervolgonderzoek te doen naar seksueel misbruik binnen de gemeenschap van Jehova’s getuigen.’

De directeur van het WODC schrijft aan het Kenniscentrum Transgenerationeel Georganiseerd Geweld: ‘Wij hopen op deze manier meerdere onderzoeksmethoden te vinden dan wel te ontwikkelen die kunnen bijdragen aan het vergroten van onze kennis op het terrein van kindermisbruik in al haar verschrikkelijke vormen.’

‘Elke dag vertraging van dit onderzoek is wat mij betreft één te veel’, zegt GroenLinks-Tweede Kamerlid Niels van den Berge. ‘Betrokkenen wachten al te lang op erkenning en serieus onderzoek.’

Van den Berge wil dat het demissionaire kabinet zo snel mogelijk een onafhankelijke onderzoekscommissie instelt. ‘Zo’n onderzoekscommissie is niet ongebruikelijk. Denk aan de commissie-Joustra (interlandelijke adoptie) en commissie-De Winter (geweld in jeugdzorg). In dit geval is het vanwege de gevoeligheid van het onderwerp belangrijk dat er ook ervaringsdeskundigen en therapeuten plaatsnemen in de commissie, of in elk geval in een begeleidingsgroep of klankbordgroep.’ GroenLinks wil dat het onafhankelijk onderzoek naar georganiseerd sadistisch misbruik zo snel mogelijk van start gaat. ‘Ik blijf daar bovenop zitten en laat dit niet los.’

Ook de SP en PvdA willen dat het demissionaire kabinet nu actie onderneemt. ‘We zijn maanden verder en nog steeds ligt er geen start van een onderzoek’, zegt Attje Kuiken (PvdA). ‘Terwijl de signalen toch zeer ernstig zijn en de motie Kamerbreed is aangenomen. Dat is teleurstellend en zorgwekkend. We zullen de minister om opheldering vragen: is hier sprake van niet kunnen, of niet willen?’

‘Wij hebben niet voor niets om dit onderzoek gevraagd’, zegt Michiel van Nispen (SP). ‘Als het WODC dit onderzoek niet wil of kan uitvoeren, dan moet de minister kijken wie dit wel kan. En dat moet hij wel snel doen, want er is al onnodig veel tijd verloren. Het gaat hier om ernstige vormen van kindermisbruik. Niets doen is geen optie.’