Onderzoeksjournalist Olivier van Beemen zag tijdens een bezoek aan het filiaal in zijn buurt de poster hangen: een lachende man, met in zijn hand twee ananassen. ‘Dubbel lekker,’ stond erbij, want: ‘Ons fruit smaakt niet alleen hartstikke lekker, het geeft je ook een lekker gevoel. Dat komt doordat onze telers samen met de AH Foundation bijdragen aan betere leefomstandigheden voor de lokale gemeenschap.’ Van Beemen vroeg zich af of de stralende man op de poster echt bestond. En of de duurzame claims wel overeenkomen met de werkelijkheid.
De supermarkten liggen vol met netjes gesneden fruit in plastic bakjes. Handig én je draagt ook nog eens bij aan een betere wereld. Zo zegt Albert Heijn dat het kopen van gesneden ananas leidt tot betere leefomstandigheden voor hun telers in Afrika, zo viel althans te lezen op posters in de winkels.
Van Beemen is vooral bekend van zijn jarenlange onderzoek naar de manier waarop Heineken in verschillende Afrikaanse landen te werk gaat. Het culmineerde in twee boeken, ‘Heineken in Afrika’ en ‘Bier voor Afrika’ en talrijke publicaties in binnen- en buitenland. Voor een audiodocumentaire voor VPRO-programma OVT en artikelen in NRC en Follow The Money won Van Beemen samen met Laura Stek en Femke van Zeijl de publieksprijs van journalistenaward De Tegel.
Een van de onthullingen in het boek gaat over de manier waarop de biergigant promotiemeisjes gebruikt om de verkoop van zijn dranken te pushen. Seksuele intimidatie, het bed delen met leidinggevenden of klanten, al dan niet tegen betaling, behoren tot de dagelijkse realiteit voor deze vrouwen. Heineken kondigde na het verschijnen van het boek aan dat de misstanden zouden stoppen en in sommige landen worden ze niet langer ingezet.
Besloot je om na Heineken een volgende marktgigant, Albert Heijn, aan te pakken?
“Nou, nee dat was niet helemaal de insteek. Ik moet wel zeggen dat ik me erg heb gestoord aan die plastic winterhuisjes. Niet alleen aan het plastic, maar vooral ook aan de reclame voor snoep en chocolademelk waarmee je kleuters probeert te beïnvloeden. Dat kan echt niet, vind ik. Maar toen was ik al bezig met dit project. Ik zag die foto en die wekte mijn interesse. Ik wilde weten of die boer echt aan Albert Heijn levert en of de bewering klopt dat de aankoop van een plastic bakje met stukjes fruit betere leefomstandigheden brengt in Ghana, dankzij ontwikkelingsprojecten van de AH Foundation. Eenmaal thuis besloot ik eens te kijken wat die foundation dan allemaal doet. Het bleek dat ze klaslokalen, waterpompen en sanitaire voorzieningen bouwden in een aantal Afrikaanse en Zuid-Amerikaanse landen. Ik wilde het met eigen ogen zien en ben naar Ghana afgereisd.”
Reactie Albert Heijn
Albert Heijn is uitgenodigd om in de uitzending te reageren op het onderzoek, maar de supermarkt laat weten daar geen gebruik van te willen maken. In een schriftelijke reactie noemt Albert Heijn de bevindingen van Van Beemen: "ongefundeerd, incorrect, eenzijdig en vooringenomen."
Ronald van der Aart, Manager External Relations: "Zo is het zorgelijk dat hij zich baseert op gesprekken met slechts 10 voormalige medewerkers van onze leverancier van tropische fruitsalades uit Ghana Blue Skies die in een periode tot 10 jaar terug bij het bedrijf werkten.
Op geen enkele wijze herkennen we het beeld dat hij schetst van Blue Skies. We werken al twintig jaar naar volle tevredenheid samen en bezoeken deze leverancier regelmatig. Het bedrijf onderscheidt zich door zorg voor haar medewerkers, respect voor het milieu en betrokkenheid bij lokale gemeenschappen. Ook de laatste onderzoeken van onafhankelijke instanties (zgn. SMETA-audits) laten geen onregelmatigheden zien. Integendeel, het bedrijf is ‘fully compliant’ en op meer dan 40 getoetste punten een ‘Good Example’.
Hoewel de uitvoering van community-projecten in Ghana ontegenzeggelijk uitdagingen kent, weten we uit onze regelmatige evaluaties en onze bezoeken ter plaatse dat de ruim 100 projecten die de samenwerkende stichtingen (Albert Heijn Foundation, Blue Skies Foundation en de Waitrose Foundation) de afgelopen 12 jaar hebben opgezet, succesvol zijn en voorzien in een behoefte bij de medewerkers van Blue Skies en hun lokale gemeenschappen."
Albert Heijn zegt zich niet te herkennen in het door jou geschetste beeld. De misstanden zouden ook niet blijken uit de rapportages.
"Albert Heijn heeft mij inderdaad een evaluatie gestuurd, van een instituut in Kiel dat een goede naam zou hebben. Dat zag er vooral uit als een hele glossy reclamefolder. De onderzoeksvraag was ook heel raar geformuleerd. Eigenlijk werd gezegd: ga voor ons uitzoeken welke impact onze ontwikkelingsprojecten hebben gehad op de levens van mensen die ervan geprofiteerd hebben. Niet echt een hele objectieve onderzoeksvraag. Kijk, bij ieder hulpproject profiteren er mensen, dus zou je kunnen redeneren dat het project zin heeft gehad. Maar daarbij ga je voorbij aan de grootschalige corruptie die dit soort projecten ook kunnen veroorzaken. Wat betreft mijn bronnen. Ik heb met tien verschillende mensen gesproken, dat is voor de journalistiek heel erg veel. Het zijn ook mensen die tot heel recent nog werkten voor Blue Skies."
Heb je Kwabena uiteindelijk gevonden?
"Ja, uiteindelijk wel! Hij bleek geen Kwabena te heten, zoals bij de poster stond, maar Okwesi Johnson. Hij is inderdaad ananasboer, maar heel blij was hij niet met Blue Skies. Dat zat hem met name in de lage prijzen die hij kreeg voor zijn oogst. Hij wist ook niet dat zijn foto in Nederlandse supermarkten hing."