Juridische strijd over hoe lang levenslang is

Levenslang is levenslang, is het parool. Minister Donner van Justitie onderstreepte dat expliciet in 2004. De mogelijkheid van gratie lijkt sindsdien grotendeels een papieren werkelijkheid, ook in het geval van Yilmaz, die veroordeeld werd in een periode dat gratie nog wel een optie was. 

De laatste gratiëring was in 1986. Bij een andere levenslang veroordeelde werd later nog gratie verleend omdat de man in kwestie terminaal was en thuis mocht sterven. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens tikte Nederland in 2013 op de vingers. Levenslange gevangenisstraf zonder een mogelijke uitweg, was inhumaan. Er zou na 25 jaar straf altijd moeten worden gekeken of er grond was voor een resocialisatie-traject. En zo ja, dan zou dat op zeker moment uitzicht moeten kunnen bieden op gratie. Maar meer dan een papieren werkelijkheid is dit niet.

De zaak van Cevdet Yilmaz is uitzonderlijk. Hij werd in 2001 opgenomen in een TBS-kliniek, jaren nadat de rechter hem tot levenslang had veroordeeld. Dat gebeurt zelden. Yilmaz werd behandeld omdat hij ten tijde van zijn misdaad psychisch ziek bleek. De kliniek wilde Yilmaz alleen behandelen als er uitzicht was op een mogelijke terugkeer in de samenleving. Toenmalig minister van justitie Korthals ging daarmee akkoord. Omdat de behandeling aansloeg ging Yilmaz een uitgebreid traject in van resocialisatie. Zo succesvol dat hij vandaag de dag met zijn gezin buiten de muren van de instelling woont en zelfs werkt. De instelling heeft hem genezen verklaard en hij zou geen bedreiging meer vormen voor de samenleving. 

Vandaar dat Yilmaz samen met zijn advocaat al jaren probeert gratie te krijgen. Keer op keer krijgt hij nee te horen. Ondanks alle positieve adviezen van rechters en de kliniek aan de minister om met de hand over het hart te strijken. De huidige minister Dekker van rechtsbescherming erkent dat detentie van Yilmaz feitelijk geen doel meer dient, maar verwijst naar het belang van de nabestaanden en de samenleving die gratie niet zouden kunnen verteren. Gratie is een gunst en geen recht. En levenslang is nou eenmaal levenslang in Nederland. De uitweg die het Europees Hof voor de Rechten van de Mens noodzakelijk acht, is er feitelijk niet in Nederland. Er lopen op dit moment zowel bij het Gerechtshof als de Hoge Raad procedures om te toetsen wie het voor het zeggen heeft in deze zaak, de rechterlijke macht of de minister. Wiene van Hattum, voorzitter van het Forum Levenslang en verbonden aan de vakgroep strafrecht van de Rijksuniversiteit Groningen pleit voor het primaat van de rechter in levenslang-zaken. Zij vindt dat de rechter die de veroordeling uitspreekt ook doorslaggevend moet zijn in de vraag wanneer de straf is uitgezeten.

Rinus Otte, lid van het College van Procureurs-Generaal verdedigt de lijn dat levenslang levenslang is en gratie de uitzondering die de regel bevestigt. Die uitzondering is volgens Otte mogelijk als op langere termijn de geschoktheid over een misdaad is verbleekt en er aan de vergeldingsbehoefte is voldaan. Over het weghalen van de discretionaire bevoegdheid bij de minister is Otte voorzichtig. Hij zegt wel in Argos dat 'niets in beton is gegoten en dat iets dat zo gevoelig ligt altijd goed is om eens te overdenken'. Een meer doorslaggevende rol voor een onafhankelijke commissie of een gespecialiseerde rechtbank bij het beoordelen van gratieverzoeken zou denkbaar kunnen zijn.

Afgelopen donderdag besloot de voorzieningenrechter in het inmiddels 13e kort geding in deze zaak zich niet uit te spreken over de vraag of de minister moet wijken, maar formuleerde wel dat de minister innerlijk tegenstrijdige uitspraken doet, waardoor de argumentatie om geen gratie te verlenen geen standhoudt. Nog een klein lichtpuntje voor Yilmaz was dat zijn eis dat het toezicht van de kliniek moest worden herzien en opgeheven, werd toegewezen.