In de Argos-serie ‘Luizen in de pels’ vertellen onderzoeksjournalisten over hun vak. Zaterdag 3 september is Zembla reporter Ton van der Ham te gast. VPRO-redacteur Hannah Kooy sprak alvast met hem.


Ton van der Ham is 'Luis in de Pels'  in Argos: zaterdag 3 september tussen 14.00 en 15.00 uur op NPO Radio 1.

Waarom onderzoeksjournalistiek? Wat is daar zo mooi aan?

Eigenlijk vind ik dat een gek woord, want elke journalist wil natuurlijk iets onderzoeken. Ik vind het vooral leuk om op een plek te werken waar je de tijd krijgt en geen genoegen neemt met een persbericht. Waar je zelf gaat uitzoeken hoe het écht zit. Waar je je niet neerlegt bij makkelijke antwoorden, maar bij elk antwoord de vraag stelt ‘maar is het wel zo?’”

“Zo was ik bij het afgelopen onderzoek naar misstanden bij UMC Utrecht iets op het spoor. Er was een brief van de inspectie die volgens mij niet klopte. Daar wilde ik meer van weten. Toen zei de voorlichter van het ziekenhuis: ‘Waarom leg jij je niet neer bij antwoorden van het bevoegd gezag?’ Daar moest ik echt heel hard om lachen. Ik word betaald om me niet neer te leggen bij antwoorden van het bevoegd gezag. Daar begint mijn werk. Dat is waarom ik onderzoeksjournalist ben.”
 

“Ik vind het trouwens wel belangrijk om te benadrukken dat ik dit soort verhalen niet alleen maak. Ik ben deel van een goed team en werk ook vrijwel altijd in een duo aan een verhaal.”
 

Werken in duo’s is belangrijk?

Ja, je houdt elkaar samen scherp en gaat samen het avontuur aan. Het is ook best wel een pittig gevecht, je loopt vaak tegen muren op. Daar heb je elkaar echt heel hard bij nodig. Ook ben ik soms een beetje, tja hoe moet ik het zeggen, het opgewonden standje, en dan is mijn collega soms wat meer de nuchtere tegenhanger. Dat is heel prettig.”
 

Jouw Zembla uitzending over de Q-koorts epidemie werd in 2010 met de prestigieuze journalistieke prijs ‘De Tegel’ bekroond. Hoe kwam je dit verhaal op het spoor?

“Het begon met een tip van een collega op de redactie, die vermoedde dat er iets aan de hand was in Brabant. Toen we naar aanleiding hiervan wat gingen rondbellen hadden we binnen no-time door dat dit een ongelofelijk verhaal was. Er lagen daar mensen doodziek in ziekenhuizen en de artsen stonden voor een raadsel. Ze wisten dat er een epidemie was, maar ze wisten niet wat de bron daarvan was.”

“We kwamen erachter dat de belangen van de volksgezondheid ondergeschikt werden gesteld aan die van de landbouwsector, waarbij cruciale informatie die de bestrijders van de epidemie nodig hadden, niet werd gedeeld door het ministerie, de boeren en de gezondheidsdienst voor dieren.”

“Wij waren de eersten die dat echt blootlegden. Er waren wel meer berichten in de media dat de Q-koorts erger werd. Maar het ging ons om het verhaal daaronder. Dat is de taak van de onderzoeksjournalist. Je afvragen: wat is er nou echt aan de hand? Welke belangen botsen hier nou?”
 

In 2010 won je ook nog eens De Loep voor een undercover serie over vieze ziekenhuizen en ook je andere uitzendingen zijn vaak genomineerd. Wat maakt een succesvolle onderzoeksjournalist?

“Ik meet succes niet af aan de prijzen, want dat is ook echt geluk hebben. Er worden heel goede verhalen gemaakt die niet genomineerd worden. Dus daar wil ik het niet aan afmeten. Dan had ik al moeten stoppen na 2010. Want dan had ik moeten denken ‘drie prijzen in één jaar dit gaat nooit meer lukken’.”
 

Wat zie jij dan als succes?

“Als je verschil kan maken. Als je echt nieuw licht op de zaak kan werpen en daarmee het debat een bepaalde kant op weet te krijgen. Niet omdat ik een actievoerder ben, maar omdat er cruciale informatie aan het licht is gekomen. Dan ben je succesvol.
 

Laatste vraag, blijf je dit altijd doen?

Ik denk niet dat ik ooit uitgekeken kan raken op dit vak, want elk verhaal is een nieuw avontuur. Ik verveel me geen moment. Het is soms wel een heel heftig vak, ik smijt met mijn energie. Maar ik zie mezelf niet snel een spindoctor worden zullen we maar zeggen. Ik voel me thuis in de journalistiek. Het is niet zomaar een baan waarvoor ik betaald krijg. Ik sta ’s ochtends op en dan denk ik ‘we gaan er weer voor’. De macht controleren, erachter proberen te komen wat er zich achter de schermen afspeelt. Van die gedachte word ik heel blij wakker.

Meer van Ton van der Ham hoor je zaterdag 3 september in het onderzoeksprogramma Argos, tussen 14.00 en 15.00 uur op NPO Radio 1.


Freek Schravesande en Carola Houtekamer in Argos: zaterdag 27 augustus tussen 14.00 en 15.00 uur op NPO Radio 1.