Het wordt morgen een spannende dag voor oud-Dutchbatters. Het Nationaal Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD) presenteert een nieuw onderzoeksrapport over de val van Srebrenica. In dit onderzoek zijn bronnen onderzocht die in de zomer van 2015 aan het licht werden gebracht door Argos in de VPRO/HUMAN-televisiedocumentaire ‘Waarom Srebrenica moest vallen’.
Naar aanleiding van de onthullingen in deze documentaire gaf de regering het NIOD opdracht om opnieuw onderzoek te doen.
In de jaren 90, tijdens de Joegoslavische Burgeroorlog, waren Nederlandse blauwhelmen opgedragen om de moslimenclave Srebrenica te beschermen. Maar in juli 1995 ging dit helemaal fout toen het stadje onder de voet werd gelopen door Servische troepen. Een massamoord op meer dan 8000 inwoners van Srebrenica volgde.
Nederlandse blauwhelmen patrouilleren bij Srebrenica.
Het onderzoeksprogramma Argos (op tv en NPO Radio 1) doet al jarenlang onderzoek naar de val van Srebrenica en ook of er destijds bij de grote westerse inlichtingendiensten voorkennis was over een naderende aanval. Argos-onderzoeksjournalist Huub Jaspers is al jaren met het onderwerp bezig.
Wat hoop je dat er in de NIOD-presentatie naar voren zal komen?
Huub Jaspers: "Ik ben uiteraard erg nieuwsgierig, het wordt heel spannend. Inhoudelijk kan ik er niet over speculeren, dat moeten we afwachten. Ik hoop natuurlijk wel dat niet wederom alles wat door Argos naar voren is gebracht van tafel wordt geveegd. Dat er wordt gezegd dat wij het allemaal verkeerd hebben geïnterpreteerd of dat onze bronnen onbetrouwbaar zouden zijn. Al deze argumenten hebben we in het verleden wel te horen gekregen. Ik denk dat wij al vele jaren sterke bronnen hebben en ook een goede analyse hiervan hebben gemaakt. Ik hoop dat dit nu eindelijk ook door het NIOD serieus genomen wordt."
Hoe ben je ooit begonnen met onderzoek te doen naar de val van Srebrenica?
"Het begon in 2002 toen het grote NIOD-rapport hierover uitkwam. Bij deze duizenden pagina’s tellende studie zat een speciale deelstudie over de rol van de inlichtingendiensten. Een boek van vijfhonderd pagina’s geschreven door Cees Wiebes, een van de Nederlandse kenners op dit gebied."
"Ik heb dat boek toen -ik denk op dat moment als een van de weinigen- helemaal doorgeploegd en hoewel er veel interessante details in stonden vond ik dat de analyse rammelde. Bovendien was die ook in strijd met wat direct betrokkenen ons hadden verteld en met spraakmakende onthullingen van een Duitse VN-correspondent die ik goed kende. Nadat ik uitgebreid met hem had gesproken kwam ik tot de conclusie dat ik het onmogelijk eens kon zijn met de stelling van het NIOD dat de inlichtingendiensten niet op de hoogte waren van de naderende aanval op Srebrenica."
Sindsdien heb je je vastgebeten in dit onderwerp?
“Ja, samen met anderen overigens, zoals met de in 2008 overleden Argos-eindredacteur Gerard Legebeke en collega-onderzoeksjournalist Bart Nijpels. Ik geloof dat we in de loop der tijd wel meer dan twintig Argos-radio-uitzendingen gemaakt hebben die geheel of deels gaan over deze kwestie, namelijk: wat was er aan voorkennis over het voornemen van de Serviërs om de enclave in handen te krijgen?"
Hoe belangrijk is het dat het NIOD nu opnieuw onderzoek heeft gedaan?
"Dit is heel belangrijk voor de geschiedschrijving. Srebrenica is de grootste oorlogsmisdaad in Europa na de Tweede Wereldoorlog. En zolang we niet alles weten kunnen we ook niet de juiste lessen hieruit trekken en zorgen dat dit nooit weer gebeurt."
"Dat hier opnieuw naar gekeken wordt is ook belangrijk omdat bij het falen van de internationale gemeenschap om de bevolking van Srebrenica te beschermen Dutchbat vaak de schuld krijgt. Ik vind het onredelijk dat die verantwoordelijkheid steeds naar die paar honderd Dutchbatters toegeschoven wordt en ook naar de Nederlandse regering. De verantwoordelijkheid ligt bij de VN-Veiligheidsraad. Uit de documenten die in de documentaire aan bod komen blijkt ook dat de landen uit de Veiligheidsraad wel degelijk veel meer wisten en mogelijk zelfs bewust besloten hebben om dit maar te laten gebeuren."
"Dit is natuurlijk ook heel erg belangrijk voor de nabestaanden uit Srebrenica die zich nog steeds afvragen waarom ze destijds geen bescherming kregen."
Hoe belangrijk is dit voor de voormalige Dutchbat-militairen die in Srebrenica waren?
"Het is ook voor hun belangrijk dat de volledige waarheid boven water komt. Dit weet ik uit het contact dat ik met veel Dutchbatters heb. Srebrenica was een heel heftige missie. Sommigen zijn getraumatiseerd. Een groep van 180 van deze veteranen is inmiddels een procedure aan het voorbereiden om schadevergoeding te krijgen. Ook voor deze procedure kan het heel belangrijk zijn om zo precies mogelijk vast te stellen waar de verantwoordelijkheid ligt voor het mislukken van deze VN-missie."
Een van de observatieposten rondom Srebrenica in 1995.
Is het Srebrenica-onderzoek na vrijdag afgerond?
"Nee zeker niet, we weten dat dit nog lang door zal gaan. De documentaire in de zomer van 2015 was gebaseerd op honderden door de CIA vrijgegeven documenten. Maar je ziet dat daar nog enorm in gewit is en dat er ook nog heel veel documenten niet zijn vrijgegeven. Dus we weten dat er nog meer is wat mogelijk over een aantal jaren vrijkomt. Ook zijn dit alleen nog stukken van de Amerikaanse inlichtingendienst. Frankrijk en Engeland hebben tot nu toe nog niks vrijgegeven."
Morgen zal NPO Radio 1 de hele dag aandacht besteden aan de presentatie van het NIOD-onderzoek in Den Haag. Met onder andere in De Ochtend een gesprek met Huub Jaspers en een verslag van de presentatie van het rapport in Nieuws en Co.
Kijk hier de documentaire ‘Waarom Srebrenica moest vallen’
De televisiedocumentaire ‘Waarom Srebrenica moest vallen’ is dit jaar genomineerd voor De Loep, de prijs voor de beste onderzoeksjournalistiek uit Nederland en Vlaanderen. Deze prijs wordt komende vrijdag in Leuven uitgereikt.
Kijk hier de interactieve documentaire ‘Waarom Srebrenica moest vallen’