De schoonheid van tragiek

De TreurTeeVee-snackbar lijkt met enige fantasie op Boy Bensdorps cafetaria van Wim T. Schippers. En Koenijn (Thomas Spijkerman) doet als spreker op het balkon een beetje denken aan Monty Pythons Life of Brian. Maar voor de rest heeft TreurTeeVee, waarvan deze week een tweede reeks van start gaat op televisie, weinig gemeen met de absurdistische collega’s uit het
verleden.

Ja, TreurTeeVee is vervreemdend, ongemakkelijk en ontregelend. Maar meer dan Wim T. Schippers, Theo en Thea en Jiskefet is het gezelschap, bestaande uit Ellen Parren, Jan-Paul Buijs en Peter van Rooijen, maatschappelijk geëngageerd – ‘pamflettistisch’ noemt Parren het. De aflevering ‘Het volk het land uit’ bijvoorbeeld, uit de eerste serie, is één grote satire op de kloof tussen volk en elite.

De elite laat in die uitzending uit 2017 het ‘domme volk’ verplicht bijscholen in een heropvoedingskamp. Wat bij cursist Remco (Buijs) tot grote verrukking leidt. ‘Er is een wereld voor me opengegaan,’ roept hij. ‘Bach, Beethoven, Homerus,
Shakespeare, Mandela, Kok!’ En pets, daar buldert de lach, bij Kok.

Ook de nieuwe reeks pakt de maatschappij weer bij de kladden. Zo is er een aflevering over vooruitgang, waarin een man uit alle macht probeert het moderne leven buiten de deur te houden. Zijn huis is ingericht als op een schilderij van Jan Steen, en zijn aan de pest lijdende dochter mag niet naar het ziekenhuis. Ziehier de hyperbool waarmee TreurTeeVee het virulente antivaccinatie­virus in het absurde trekt.

TreurTeeVee is de tv-dochter van Circus Treurdier, een Amsterdams muziektheatergezelschap anno 2008, bestaande uit de drie eerdergenoemde acteurs/schrijvers, alsmede regisseur Joost van Hezik en vormgever Janne Sterke. Oprichter Thomas Spijkerman heeft het gezelschap begin vorig jaar verlaten.

Enkele weken voor de première van de tweede TreurTeeVee-reeks sprak ik met de drie acteurs bij Pupkin, de hoofdstedelijke producent van de tv-serie.

Treurdier, TreurTeeVee, wat hebben jullie dertigers toch met narigheid?

Jan-Paul Buijs: ‘Het leven is ongeveer voor vijftig procent droevig. Onze humor groeit op de akker der treurnis.’

Ellen Parren: ‘We brengen een ode aan de treurigheid en erkennen daarmee tegelijkertijd haar bestaan. Het leven is op een bepaalde manier lijden, maar ook melancholisch. En melancholie is weer iets heel moois. De schoonheid van de tragiek.’

Peter van Rooijen: ‘We zijn alle drie melancholisch van aard.’

Wordt treurigheid draaglijk door absurdistische uitvergroting?

Buijs: ‘Ik denk dat TreurTeeVee een troostrijk universum is. De ploeterende, onmachtige mens die op de bank zit en denkt: ik zie op tv alleen maar gelukkige, succesvolle, gespier­de mensen. Waar moet ik heen met míjn karakter, míjn lichaam en míjn geringe banenkans? Nou, naar ons misschien.’

Parren: ‘TreurTeeVee brengt troost, maar niet altijd.’

Van Rooijen: ‘Soms bevestigen we de ellende van een ander alleen maar: jij voelt je kut? Ja, kut hè? Ook dat kan grappig zijn.’

Buijs: ‘We laten mensen zien die zich in iets vastbijten, waarbij de kijker vermoedt: dat gaat niet lukken.’

Parren: ‘In de nieuwe reeks zit bijvoorbeeld de aflevering “Liefde”, waarin een man de relatie met zijn vriend uitmaakt, waarop die vriend naar de rechter stapt. De kijker ziet van veraf aankomen: dat gaat ie niet redden. Maar…’

Ja…?

Parren: ‘Het lukt wél. De rechter sommeert het tweetal bij elkaar te blijven, en degene die heeft gebroken krijgt een taakstraf.’

Van Rooijen: ‘Daarmee slaan we de overwinning uit handen van de kijker. Net
zoals in de aflevering “Het volk het land uit”. Aanvankelijk denkt de kijker: zie je, die linkse elite is net zo erg als de populisten, want ze voeren heropvoedingskampen in. Maar dan komt Remco dolenthousiast het kamp uit. De kijker krijgt van ons geen hapklare brokken voorgeschoteld. Wij willen dat hij zich afvraagt: wat vind ik er nu zelf van?’

Buijs: ‘Een aflevering is nooit eenduidig, maar altijd meerlagig. Zoals de werkelijkheid.’

Toch is Frederik Kaak, de door jou gespeelde quizmaster, angstaanjagend eenlagig.

Buijs: ‘Klopt. Kaak staat voor egoïsme en zelfverheerlijking. In de komende reeks gaat hij op zoek naar een leuke meid, met wie hij in zijn quiz Kaak in Love het bed deelt. Iets persoonlijks als verliefd worden keert Kaak volledig binnenstebuiten. Alles is ijdelheid.’

Zoals bij reality-tv?

Van Rooijen: ‘Ja, maar daar kun je qua satire bijna niet meer overheen.’

Buijs: ‘Je ziet tegenwoordig op tv de schwanzen hangen en dan overleggen de meisjes onderling: welke piemel vind jij het mooist?’

Van Rooijen: ‘Het enige wat je op dat vlak nog kunt, is de dingen laten zien zoals ze zijn. Zo ongeveer wat The Daily Show doet met uitspraken van Trump. Daar hoef je niets meer aan toe te voegen.’

Parren: ‘Kaak heeft geen tegenkant, alleen maar ego. Zeg maar iemand als…’

Buijs: ‘Tja, nu moeten we toch echt een naam gaan noemen. Oké, laten we hem Frits S. noemen. Op YouTube is een kostelijk filmpje te zien over het moment waarop hij besloot de showbusiness in te gaan.’

Parren: ‘Hij vertelt dat vanuit de make-upstoel. Dat vinden wij dus ontzettend
geestig.’

Buijs: ‘Vooral als hij dan wegloopt en met bepoederd gezicht in de camera roept: “Kijk, dit vind ik nu zo heerlijk aan de showbusiness!” Ook Frederik Kaak heeft volstrekt niet door hoe ijdel hij zelf is.’

Heel anders dan Uusbief, de gefrustreerde binnenvetter, gespeeld door Peter. Wat zegt Uusbief over deze tijd?’

Van Rooijen: ‘Uusbief is het treurdieriaanse equivalent van een internetporno­verslaafde. Uiterlijk leidt hij een burgerlijk leven, maar vanbinnen is hij een kolkend vat vol excentrieke, erotische verlangens die geen normale uitweg vinden. Zo probeert hij in deze reeks met een moderne machine de allergeilste vrouw ooit te fabriceren. Onvervulde lusten, gecombineerd met isolement en zelfhaat, zouden van Uusbief een aanslagpleger kunnen maken. Een lone wolf, zoals dat tegenwoordig heet.’

Elke aflevering van TreurTeeVee beoogt een geheel te zijn, zowel qua inhoud als vormgeving. Een Gesamtkunstwerk?

Parren: ‘Dat kun je zo noemen. Dankzij de stilering van artdirectors Nelli Bodt en Janne Sterke en kostuumontwerper Nedda Nagel vloeien decors en kostuums naadloos in elkaar over. Absurdisme op zich. In het nieuwe seizoen bijvoorbeeld zit de kleding van mijn personage, psycholoog Yolanda, volledig in het behang van mijn huis en gordijnen. Een vervreemdend effect: de vrouw ziet er net zo somber uit als haar woning. Waarmee tevens een link wordt gelegd naar de inhoud: Yolanda valt weg. Ze leidt een onbeduidend, walgelijk leven, en is eigenlijk niet in staat goede adviezen te geven aan haar cliënten. Die prent ze in dat single zijn fantastisch is, maar zelf zit ze zich ’s avonds in haar eentje te bezatten.’

Wanneer is een thema geschikt voor TreurTeeVee?

Parren: ‘Thema’s moeten schuren bij ons, dan zijn ze goed.’

Van Rooijen: ‘We moeten ons ertoe kunnen verhouden, zoals de zucht naar roem.’

Parren: ‘Of de vooruitgang. Die is eng, maar aan de andere kant kun je er niet omheen. Soms bouwen we die spanning tot in het absurde uit, zoals met dat Jan Steen-huis in een verder supermoderne omgeving. Een andere keer kiezen we voor een speldenprik. Maar de overeenkomst is altijd dat we een wezenlijke kern
uitvergroten.’

TreurTeeVee neemt alles op in de studio en niets op locatie. Waarom?

Van Rooijen: ‘Omdat we ons eigen universum willen scheppen: de fictieve stad Yolandia. We tonen niet het Vondelpark, maar ons commentaar op het Vondelpark. Het moet allemaal exemplarisch zijn. Als bij ons een park in beeld komt, dan is dat hét park. Het staat symbool voor alle parken. Zoals wanneer je één multinational ziet, je eigenlijk alle multinationals ziet.’

Buijs: ‘Wanneer je eenmaal aan zo’n fantasiewereld als Yolandia begint, dan moet je door. Inmiddels weten we dat de stad aan de rivier Vivian ligt, in de provincie Monique, in het land Mirjam, op de planeet Simone en in
het zonnestelstel Laura. Er komen steeds meer wetmatigheden in onze zelf gecreëerde werkelijkheid. Niet in de laatste plaats doordat multinational Smeureka op alle mogelijke manieren terugkeert.’

Toen ik van de zomer op de set was, merkte ik dat Smeureka toeleverancier is van zo’n beetje alles in Yolandia: van bier tot roddelblad.

Parren: ‘Dat hoort bij ons absurdisme, maar het is tevens een commentaar op het kapitalisme. Dat een bedrijf overal met zijn klauwen tussen zit. Smeureka is de Unilever van Yolandia.’

De slotuitzending gaat over doodsangst in een wereld zonder de troost van een hiernamaals. Hoe gaat TreurTeeVee ons in die aflevering troosten?

Parren: ‘Door Margje, de slagerin. Zij heeft een enorme doodsangst. Maar dan krijgt ze een bijna-doodervaring en ervaart ze het Niets. Ze gaat het Niets in en komt er ook weer uit. Daarna is ze niet meer bang, omdat ze Niets voelde en dacht in het Niets. Want het was Niets.’

Je hebt in een interview gezegd dat je de dood een zeer treurig slotstuk van het
leven vindt en jaloers bent op mensen die in een hiernamaals kunnen geloven.

Parren: ‘Ja, de dood is afschuwelijk, maar aan de andere kant zou er zonder de dood geen melancholie zijn. En ik denk dat het leven mooier is met
melancholie, omdat vergankelijkheid schoonheid brengt. Zonder eindigheid worden dingen betekenisloos.’