NPO Radio1, 13 oktober
radio doc: niet bang te krijgen
In de radiodocumentaire Niet bang te krijgen gaan Hella en Sandra Rottenberg op zoek naar de geschiedenis van hun grootvader Isay Rottenberg ten tijde van de jaren dertig in nazi Duitsland. Ze kwamen meer te weten dan ze in eerste instantie hadden gedacht.
De nichten Hella en Sandra Rottenberg hebben hun grootvader Isay Rottenberg goed gekend. Hij was een toegewijde grootvader, die voorlas en goocheltrucs deed. Hij was de baas van het familiebedrijf, las Vrij Nederland en Stefan Zweig en maakte mooie reizen. Van zijn avontuurlijke leven wisten ze alleen een paar naakte feiten.
Dat hij als joodse immigrant uit Polen, na een verblijf in Duitsland, in Amsterdam was beland, en dat hij in de Tweede Wereldoorlog naar Zwitserland was ontkomen. Ooit hadden ze wel eens horen noemen dat hij in de jaren 30 gevangen gezeten had in nazi-Duitsland, waar hij een fabriek bezat, die door de nazi’s was afgepakt. Over die fabriek wisten ze niets: niet wat er gemaakt werd, niet de naam, niet het adres. Tot er eind vorig jaar een advertentie in het Nieuw Israëlitisch Weekblad verscheen met een oproep voor mensen die dachten aanspraak te kunnen maken op geroofd joods bezit in het voormalige Oost-Duitsland. Op de lijst stond Isay Rottenberg met een sigarenfabriek in Döbeln, niet ver van Dresden.
©
privé collectie rottenberg
Naar die sigarenfabriek zijn Hella en Sandra Rottenberg op zoek gegaan. Zij ontdekten dat de Deutsche Zigarrenwerke in de jaren dertig de modernste sigarenfabriek van Duitsland was, de enige waar volledig machinaal sigaren werden gemaakt.
©
privecollectie rottenberg
Ze vinden veel meer dan ze hadden gedacht: de hele geschiedenis van de fabriek zit in het stadsarchief, tot en met de letterlijke notulen van vergaderingen. Het is de weerslag van een steekspel dat Isay Rottenberg uitvocht met nazi-kopstukken, concurrenten uit de sigarenbranche en het gemeentebestuur. Zelfs de vergadertafel staat nog op zijn plek.
©
privé collectie rottenberg
Jongeren uit Döbeln zijn hun gidsen. Zij zijn op zoek naar de verborgen geschiedenis van hun woonplaats. Ze brengen de nazi-tijd van Döbeln in kaart, plaatsen ‘stolpersteinen’ en organiseren herdenkingen. Voor hen is de Jodenhaat van de nazi-tijd een waarschuwing voor de vreemdelingenhaat van vandaag. Bij de opening van een nieuw opvangcentrum in de buurt staan voor- en tegenstanders van asielzoekers woedend tegenover elkaar.
het verhaal achter de muziek
Wir rauchen nur „Indianer“, die der Krenter fabriziert. Bill'ge Marken liefern kann er, weil er selber importiert. Ob „Sioux“ oder „Texas“, alle Sorten sind „eins – a“; Für die Verwöhntesten etwas. Freuet Euch: Die Indianer sind da!
Het lied maakte deel uit van een grote, voor die tijd heel moderne en op Amerikaanse leest geschoeide, reclamecampagne van de Firma Krenter. Krenter was de oprichter van de geheel geautomatiseerde sigarenfabriek in 1930 in het stadje Döbeln nabij Dresden.
Het logo van het sigarenmerk was een sigarenrokende indiaan. Affiches en advertenties kondigden de komst van 'de indianen' aan, daarna verschenen er in winkelstraten en warenhuizen van Dresden als indianen verklede mannen die de nieuwe sigaren uitdeelden.
De Krenterfabriek ging al snel failliet, in 1932. Onze grootvader nam de fabriek over en maakte een doorstart, vanaf dat moment heette de fabriek Deutsche Zigarrenwerke AG . Sandra en Hella Rottenberg zijn nog steeds op zoek naar de muziek van het sigarenlied.
Henk Hofstede is de zanger, gitarist, componist en tekstschrijver van de Amsterdamse popgroep de Nits. Hij componeerde voor de radiodocumentaire muziek bij de tekst van het Sigarenlied, die hij ook zelf zingt.
colofon radiodoc niet bang te krijgen
Samenstelling: Hella Rottenberg en Sandra Rottenberg
Muziek en uitvoering Sigarenlied: Henk Hofstede
Met de stemmen van: Carel Alphenaar, Sasha Jacobs en Felix Rottenberg
Techniek: Berry Kamer
Eindredactie: Anton de Goede