Ik schrijf deze brief in Turkije.

Achter me liggen twee heftige weken van onvergetelijke beelden en gebeurtenissen voor iedereen in ons team.

Ik kom daar op terug.

Deze brief gaat over wat er aan de andere kant van de grens gebeurt.

In Irak. En in Iran.

Documentairemaker en schrijver Beri Shalmashi is een kind van dat grensgebied.

Haar Koerdische ouders ontvluchtten eind jaren zeventig  het regime in Teheran.

Veel Koerdische ballingen streken neer in de bergen aan de andere kant van de Iraanse grens, in Irakees Koerdistan.

Voor Frontlinie reisde ze naar dat gebied om zo dicht mogelijk bij de revolutie in het land van haar ouders te komen. Die revolutie ontbrandde met de dood van de 22-jarige Jina Mahsa Amini.

Collega Nick Boers sprak met haar.

Beri, weet je nog waar je was toen je voor het eerst hoorde over Jina (Mahsa) Amini?

'Ja, ik weet nog dat ik zag dat ze in het ziekenhuis lag. Dat was omdat ze in elkaar geslagen was door de zedenpolitie.

Ik volg het nieuws vanuit Iran dagelijks en krijg dat soort berichtjes best snel mee. Ik deelde het ook gelijk met mensen, met het idee: misschien betekent dit iets, misschien gebeurt er nu iets.

De rest werd geschiedenis.

Een van de mooie dingen aan deze reportage, is dat ik de mensen heb kunnen ontmoeten die geholpen hebben om dat dat eerste protest mogelijk te maken.'

Jouw ouders komen uit Iran, je bent zelf een uitgesproken activist; in hoeverre had jij zelf een van die demonstranten kunnen zijn?

'Ik zag in al die mensen die ik heb ontmoet een stukje van mezelf. Wel de diaspora-versie, zeg ik erbij: wat zij doen vergt veel grotere moed natuurlijk.

Maar om deze jonge mensen te ontmoeten, die vol overtuiging en zo helder die ideologische strijd aangaan, dat heeft mij ontzettend gesterkt in mijn bescheiden bijdrage vanuit Nederland.

Het is een gezamenlijke strijd en ik voel een enorme verwantschap met ze.

Ik ben geboren in die strijd.'

Wat bedoel je, als je zegt: ik ben geboren in die strijd?

'Mijn ouders, toen ze dezelfde leeftijd hadden als de mensen die ik spreek, hebben elkaar ontmoet bij de Koerdische oppositie, kort na de revolutie van 1979.

Ze werden er verliefd, zijn in de partij getrouwd en mijn moeder heeft zelfs in de gevangenis gezeten, terwijl ze zwanger was van mij.

Ze wisten te vluchten naar Parijs, waar ik ben geboren, maar ze zijn daarna nog teruggegaan. Naar een plek vlakbij degene die ik heb bezocht, in diezelfde bergketen.

Daar hebben ze met mij geleefd, tot ik twee jaar oud was. Dus ik ben echt een kind van de oppositie.

Op een gegeven moment in de aflevering loop ik ook in een fort, langs een muurschildering van een verzetsheld. Dat is de oudste broer van mijn vader en die is onder de Koerden een grote legende.

Hij zette zich al in de jaren zestig in voor de rechten van de Koerden en werd daarom op orders van de Shah gedood.

Mijn vader was toen veertien, en dat heeft hem geïnspireerd om later bij het verzet te gaan.

Het maakte de cirkel mooi rond: dat het nichtje ook op die plek komt en haar eigen manier probeert het lot van de Koerden en de andere Iraniërs te keren.'

De gedachte die mij bekroop, toen ik deze jonge mensen zag, was: een jaar geleden zaten jullie misschien nog gezellig met elkaar thee te drinken, nu zitten jullie met Kalasjnikovs verstopt in de bergen. Vind je dat ook zo’n wrang beeld?

'Ja, want als ik naar hen kijk, vraag ik mij af of ze beseffen hoe lang dit kan gaan duren.

Mijn ouders zaten er tenslotte ook ooit zo bij, ik heb foto’s van mijn moeder bij zo’n tent.

Dat is veertig jaar geleden. Mijn moeder is nooit meer teruggeweest in Iran.

Het is voor deze jongeren echt alles of niets. Als ze terug kunnen, dan is dat alleen omdat het beter gaat.

Je tekent ook je doodvonnis door op deze manier te vertrekken uit Iran.

Iemand van hun beweging is afgelopen week nog geëxecuteerd.

Dus ja, je gunt het deze mensen, die 19 of 20 zijn, die gun je een ander leven.

Tegelijkertijd: dat is precies waar ze voor strijden.'

Wat mooi in de aflevering naar voren komt, en wat vaak in het nieuws platgeslagen wordt, is dat deze strijd niet alleen om hoofddoeken en bedekte haren draait, maar om een heel systeem van vrouwenonderdrukking.

Ja, en ik moet je eerlijk zeggen: dat was de moeilijkste vraag.

Om vrouwen die zoveel hebben gezien en meegemaakt, zoveel opgegeven, te vragen hoe zit het met hoofddoeken en nagellak, omdat je weet dat je dat moet uitleggen. Gelukkig reageerden ze daar heel chill op.

Hoe belangrijk is het ook dat we niet alleen het verhaal van de Iraanse demonstranten zien in deze aflevering, maar specifiek ook de Koerdische oppositie?

'Heel belangrijk. Ten eerste omdat we in Nederland niet zo’n goed beeld hebben van de diversiteit van Iran: er wonen niet alleen maar Perzen, maar misschien wel tien verschillende volkeren.

De Koerden zijn daar een klein deel van, maar ze zijn wel enorm politiek geëngageerd.

De Koerden hebben zoveel meegemaakt en zijn in zoveel verschillende lagen onderdrukt, als het gaat om religie, taal en cultuur.

Jina Amini was ook Koerdisch en het eerste protest vond plaats in een Koerdische stad.

Het had niet gewerkt als niet iedereen samen was opgestaan, maar het is begonnen bij de Koerden.

Zij hebben ook de leus ‘Vrouw, leven, vrijheid’ erin gebracht, een historische strijdkreet van de Koerdische vrijheidsbeweging.

Die is naar het Perzisch en Engels vertaald en is nu de filosofie van deze revolutie in de maak is geworden.'

Je zegt bewust ‘revolutie in de maak’ en niet ‘revolutie’.

'Zeker. Al willen we natuurlijk dat het een revolutie is, dat we het al zo kunnen noemen, maar we moeten kijken hoe het zich ontvouwt.

Het is een wisselwerking: de demonstranten in Iran kunnen alleen door als ze gesteund worden, en wij in het buitenland kunnen alleen door als we te zien krijgen dat ze ons nodig hebben.

Gelukkig is het bijna nieuw jaar in Iran, op 21 maart.

Ze zijn nu al met allerlei maatregelen bezig om het niet uit de hand te laten lopen, want Iraniërs zijn er heel goed in om zelf momentum te creëren, door waarde te hechten aan data.

Iedereen verwacht dus dat er op nieuwjaarsdag iets staat te gebeuren.'

Frontlinie: 'Aan de rand van de revolutie' zie je aanstaande donderdag 9 maart om 20.30 uur op NPO 2.

• Drie jaar geleden won Beri Shalmashi de Zilveren Camera voor haar interactieve documentaire Big Village. Daarin reconstrueert ze het dorp waar ze haar eerste twee levensjaren doorbracht, en dat niet meer bestaat. Ze vertelde eerder over dit bijzondere project tegen VPRO's Mondo.

• De vierdelige podcast Stad in oorlog: Charkiv één jaar onder vuur is een verhalende serie over het leven in een Oekraïense stad tijdens het eerste jaar van de Russische invasie. Een indringend portret met een verrassende vorm: de stad krijgt zelf een stem.

• Een nieuwe vredesbeweging staat op in Duitsland, die oproept om geen wapens meer te leveren aan Oekraïne en om de strijd daar te deëscaleren. Bij hun demonstraties worden deze vredesactivisten gesteund door extreemrechtse groeperingen. Der Spiegel legt uit.

Wil je na de aanstaande uitzending doorpraten over de Iraanse 'revolutie in de maak' of heb je een vraag aan filmmaker Beri Shalmashi? Kom dan maandag 13 maart naar Pakhuis de Zwijger in Amsterdam. Daar vindt om 20.00 uur een nieuwe Frontlinie-meet up plaats. Meer informatie vind je hier.

Tot de volgende,
Bram Vermeulen